Những năm qua, nền kinh tế nước ta ngày càng phát triển, trong đó có sự đóng góp to lớn của ngành công nghiệp, cùng với xu thế hội nhập quốc tế, sản xuất sạch hơn (SXSH) đã trở thành một trong những chiến lược quan trọng của Ngành Công nghiệp hiện đại. Nó không chỉ giúp các doanh nghiệp (DN) nâng cao hiệu quả sản xuất, tái sử dụng phế phẩm và bán thành phẩm có giá trị, tạo hình ảnh tốt hơn cho doanh nghiệp, mà còn giúp bảo vệ môi trường nơi làm việc, cải thiện sức khỏe cho người lao động và đưa công nghiệp phát triển bền vững.

Sản xuất sạch hơn trong công nghiệp chính là hoạt động nâng cao hiệu quả sử dụng nguyên, nhiên liệu, năng lượng và làm giảm việc tiêu thụ nguyên liệu và năng lượng cho một đơn vị sản phẩm, loại bỏ tối đa các vật liệu độc hại, giảm độc tính của tất cả các dòng thải và chất thải trước khi chúng ra khỏi quá trình sản xuất, làm giảm các ảnh hưởng tiêu cực đến môi trường trong suốt chu kỳ sống của sản phẩm từ khâu khai thác nguyên liệu thô đến khâu thải bỏ cuối cùng thông qua việc thiết kế sản phẩm hợp lý, sản xuất sạch hơn sẽ làm giảm mức phát sinh chất thải, tiêu thụ nguyên vật liệu, năng lượng và nước, tiết kiệm chi phí sản xuất cho doanh nghiệp. Đối với các dự án sản xuất sạch hơn sẽ làm tăng năng suất và hiệu quả hoạt động của các doanh nghiệp, cải thiện điều kiện làm việc, hạn chế mức độ gia tăng ô nhiễm do sản xuất công nghiệp gây ra, qua đó giảm mức phát sinh chất thải làm cho môi trường liên tục được cải thiện và giảm được chi phí xử lý môi trường, việc áp dụng sản xuất sạch hơn trong công nghiệp vào sản xuất sẽ làm tăng lợi thế so sánh, hạ giá thành sản phẩm, nâng cao sức cạnh tranh sản phẩm của các doanh nghiệp trên thị trường.

Hiện toàn tỉnh có trên 2.190 doanh nghiệp hoạt động trong nhiều lĩnh vực, ngành nghề khác nhau như: công nghiệp chế biến, chế tạo, chế biến nông lâm, thuỷ sản, sản xuất vật liệu xây dựng, khai thác và chế biến khoáng sản,…các doanh nghiệp, cơ sở sản xuất đã có ý thức về bảo vệ môi trường nhưng do khả năng tài chính, công nghệ, kỹ thuật hạn chế nên chưa triển khai được áp dụng sản xuất sạch hơn vào sản xuất.

Công tác quản lý nhà nước và trợ giúp, định hướng các DN, cơ sở sản xuất nhằm hướng tới SXSH trên địa bàn tỉnh mới chỉ dừng lại ở việc tham gia thẩm định các thiết kế cơ sở, các dự án trên địa bàn tỉnh, từ đó đóng góp ý kiến, khuyến cáo các đơn vị về sử dụng năng lượng tiết kiệm, hiệu quả; ưu tiên các dự án có công nghệ tiên tiến, ít tiêu hao năng lượng và nguyên, nhiên, vật liệu...

Để từng bước giúp các DN tiếp cận với công nghệ SXSH, trong thời gian qua, Sở Công Thương đã tổ chức khóa tập huấn nâng cao năng lực đánh giá sản xuất sạch hơn trong công nghiệp cho 18 doanh nghiệp trên địa bàn tỉnh. Lớp tập huấn tập trung vào việc tuyên truyền, phổ biến và hướng dẫn cách tiếp cận phương thức SXSH, trên cơ sở đó cùng các DN, cơ sở sản xuất đánh giá và đưa ra giải pháp cụ thể để đẩy nhanh việc áp dụng SXSH vào trong sản xuất.  Ngoài ra, Sở Công Thương đã hỗ trợ 25 doanh nghiệp, cơ sở sản xuất công nghiệp nông thôn đầu tư máy móc, thiết bị tiên tiến vào sản xuất với tổng số tiền hỗ trợ là 4,37 tỷ đồng từ nguồn kinh phí khuyến công quốc gia và địa phương. Việc làm này, giúp các doanh nghiệp hướng tới bảo vệ môi trường, trong đó có kiểm soát quá trình sản xuất, tiết kiệm triệt để nguyên liệu đầu vào, tái sử dụng phế phẩm, đầu tư hệ thống xử lý rác thải. Đây là hoạt động thường xuyên trong công tác khuyến công

Đặc biệt, năm 2016, Sở Công Thương tham mưu UBND tỉnh Hà Nam ban hành Kế hoạch số 2668/KH-UBND, ngày 10/11/2016 về việc hành động thực hiện chiến lược sản xuất sạch hơn trong công nghiệp giai đoạn 2016-2020 trên địa bàn tỉnh Hà Nam với mục tiêu phổ biến rộng rãi cách tiếp cận sản xuất sạch hơn cho các cơ sở sản xuất công nghiệp nhằm nâng cao hiệu quả sử dụng nguyên liệu, nhiên liệu, vật liệu, giảm thiểu phát thải và hạn chế mức độ gia tăng ô nhiễm môi trường cũng như đảm bảo điều kiện làm việc cho công nhân và môi trường sống cho cộng đồng. Trong giai đoạn từ nay đến năm 2020, mục tiêu 90% cơ sở sản xuất công nghiệp trên địa bàn tỉnh được hướng dẫn cơ bản về sản xuất sạch hơn trong công nghiệp, 50% cơ sở sản xuất công nghiệp nhận thức được lợi ích của việc áp dụng sản xuất sạch hơn, 25% đến 50% cơ sở sản xuất công nghiệp áp dụng sản xuất sạch hơn và các cơ sở sản xuất công nghiệp áp dụng sản xuất sạch hơn sẽ tiết kiệm được từ 5% đến 13% mức tiêu thụ năng lượng, nguyên liệu, vật liệu trên đơn vị sản phẩm.

Tuy nhiên, việc áp dụng sản xuất sạch hơn trong công nghiệp trên địa bàn tỉnh vẫn còn nhiều khó khăn như: nhận thức của các doanh nghiệp về lợi ích của sản xuất sạch hơn chưa cao. Đây là một trong những nguyên nhân chính dẫn đến khó tiếp cận SXSH đối với doanh nghiệp. Nhiều doanh nghiệp cho rằng SXSH chỉ đơn thuần liên quan đến vệ sinh môi trường. Do đó lãnh đạo doanh nghiệp gần như không quan tâm thậm chí còn cho rằng SXSH có thể gây tốn kém thêm cho doanh nghiệp mình. Bên cạnh đó, một tâm lý nữa của các doanh nghiệp là không muốn thay đổi vì cho rằng doanh nghiệp của họ vẫn hoạt động tốt mà không cần bất cứ sự can thiệp nào khác. Bên cạnh đó, rào cản kỹ thuật cũng là một nguyên nhân quan trọng khiến cho việc sản xuất sạch hơn chưa thực sự đi vào sản xuất kinh doanh của các doanh nghiệp, hiện nay các doanh nghiệp trên địa bàn tỉnh đa số là vừa và nhỏ, công nghệ sản xuất còn hạn chế, đặc biệt, năng lực tài chính không đủ mạnh nên việc đầu tư công nghệ mới cho SXSH gặp rất nhiều khó khăn. Các doanh nghiệp thường có xu hướng tập trung vào công đoạn bán hàng hơn là đầu tư công nghệ, thiết bị mới để giảm chi phí trong sản xuất. Hơn nữa, đối với doanh nghiệp vừa và nhỏ, chi phí đầu tư cho công nghệ tiên tiến, tiết kiệm nguyên, nhiên liệu thường lớn so với khả năng của doanh nghiệp và thời gian hoàn vốn dài, vì vậy các doanh nghiệp cũng khó có thể áp dụng giải pháp đầu tư công nghệ mới. Vì thế, sản xuất sạch hơn vẫn chỉ được xem như là một dự án chứ không phải là chiến lược thực hiện liên tục của doanh nghiệp.

Để thúc đẩy quá trình sản xuất sạch hơn đạt hiệu quả nhà nước cần có những giải pháp, chính sách ưu đãi hỗ trợ vốn cho các doanh nghiệp đầu tư đổi mới công nghệ, thiết bị máy móc, vì trên thực tế các doanh nghiệp của tỉnh chủ yếu là doanh nghiệp vừa và nhỏ. Bên cạnh đó, cần tăng cường công tác rà soát, đánh giá hiện trạng công nghệ sản xuất của từng doanh nghiệp, xử phạt nghiêm minh đối với các doanh nghiệp, các cơ sở sản xuất gây ô nhiễm môi trường, nhất là trong quá trình thẩm định cấp phép đầu tư mới, các cơ quan quản lý nhà nước cần tăng cường công tác kiểm tra và đánh giá chất lượng dây chuyền công nghệ, tránh tình trạng nhập khẩu các phương tiện máy móc cũ, công nghệ lạc hậu gây lãng phí về tài chính và tác động xấu đến môi trường. Mở rộng áp dụng sản xuất sạch hơn trong công nghiệp, tiểu thủ công nghiệp là một yêu cầu đòi hỏi khách quan trong tiến trình phát triển đi lên của nền kinh tế. Tuy nhiên, với trình độ khoa học công nghệ của các các doanh nghiệp trên địa bàn tỉnh có điểm xuất phát thấp, nên trong quá trình triển khai thực hiện cần phải coi trọng các yếu tố lịch sử. Trên cơ sở khảo sát đánh giá hiện trạng của các doanh nghiệp, cơ sở sản xuất công nghiệp các cơ quan quản lý nhà nước cần xây dựng một lộ trình triển khai cụ thể trong từng giai đoạn, từng lĩnh vực và khuyến khích doanh nghiệp xây dựng kế hoạch, lộ trình để đầu tư đổi mới công nghệ, thiết bị máy móc cho đồng bộ, có như vậy chương trình sản xuất sạch hơn trong công nghiệp mới được triển khai một cách đồng bộ, hiệu quả bảo đảm tính khoa học đáp ứng những yêu cầu đặt ra trong quá trình phát triển kinh tế./.