Mỗi năm Việt Nam phát sinh khoảng 64.000 tấn rác thải sinh hoạt mỗi ngày, trong đó phần lớn được xử lý bằng hình thức chôn lấp, gây lãng phí tài nguyên và ô nhiễm môi trường. Tuy nhiên, nếu được phân loại đúng cách, nhiều loại rác có thể trở thành nguyên liệu quý cho tái chế: giấy, nhựa, kim loại, thủy tinh…

Một báo cáo của Cơ quan Hợp tác quốc tế Nhật Bản (JICA) cho thấy, việc phân loại rác tại nguồn có thể giúp giảm tới 20 - 30% khối lượng rác phải đưa đi chôn lấp, đồng thời tiết kiệm đáng kể chi phí thu gom, vận chuyển và xử lý. Các thí điểm phân loại rác tại một số thành phố lớn như TP.HCM, Hà Nội, Đà Nẵng đã chứng minh rằng khi người dân thay đổi thói quen, dòng nguyên liệu tái chế trở nên sạch hơn, dễ xử lý hơn và giúp tăng hiệu quả hoạt động cho các doanh nghiệp tái chế.

Song song với việc phân loại, hành vi tiêu dùng xanh ngày càng có vai trò quan trọng. Khi người dân ưu tiên sản phẩm làm từ vật liệu tái chế như túi sinh học, giấy tái chế, hay thời trang tái sinh từ nhựa PET không chỉ góp phần giảm áp lực rác thải, mà còn tạo ra nhu cầu thị trường rõ rệt. Khảo sát của Nielsen cũng cho thấy có trên 75% người tiêu dùng Việt Nam sẵn sàng chi trả cao hơn cho sản phẩm thân thiện với môi trường. Điều này mở ra cơ hội để doanh nghiệp mạnh dạn đầu tư vào sản phẩm tái chế, thay vì phụ thuộc vào nguyên liệu nguyên sinh.

Thực tế đã có nhiều thương hiệu trong nước hưởng lợi từ xu hướng này. Ví dụ, các chuỗi siêu thị lớn như Co.opmart, Go hay WinMart đã thay thế túi nilon dùng một lần bằng túi thân thiện môi trường, ghi nhận phản ứng tích cực từ khách hàng. Trong ngành thời trang, các sản phẩm “xanh” như áo thun làm từ sợi tái chế, giày làm từ nhựa PET tái sinh đang dần chiếm lĩnh thị trường giới trẻ. Tất cả cho thấy, sự thay đổi trong nhận thức và hành vi của mỗi cá nhân chính là nền móng cho hệ thống tái chế hiện đại, nơi rác thải không còn bị coi là gánh nặng, mà là nguồn lực quan trọng cho phát triển bền vững.

Các chuyên gia cho rằng ngành công nghiệp tái chế không chỉ giải quyết vấn đề môi trường mà còn mang lại giá trị kinh tế rõ rệt. Ví dụ, sản xuất giấy từ nguyên liệu tái chế giúp tiết kiệm khoảng 60% năng lượng và 50% lượng nước so với sản xuất từ bột giấy nguyên sinh. Trong lĩnh vực nhựa, việc tái chế 1 tấn nhựa có thể tiết kiệm tới 16,3 thùng dầu thô, đồng thời giảm phát thải CO₂ đáng kể.

Đặc biệt, từ ngày 01/01/2024, chính sách Trách nhiệm mở rộng của nhà sản xuất (EPR) theo Luật Bảo vệ Môi trường 2020 chính thức có hiệu lực đối với nhiều nhóm sản phẩm như pin, ắc quy, dầu nhớt, săm lốp và bao bì thương phẩm. Theo đó, các doanh nghiệp sản xuất và nhập khẩu có trách nhiệm tái chế hoặc đóng góp tài chính vào Quỹ Bảo vệ môi trường Việt Nam để hỗ trợ hoạt động thu gom, xử lý chất thải.

Theo thông tin từ Bộ Nông nghiệp và Môi trường, chỉ trong năm đầu triển khai thực hiện EPR, các doanh nghiệp đã đóng góp khoảng 1.500 tỷ đồng vào Quỹ bảo vệ môi trường Việt Nam. Nguồn vốn này không chỉ giúp chính quyền địa phương tăng cường thu gom, xử lý rác thải mà còn tạo dòng tài chính ổn định để thúc đẩy ngành công nghiệp tái chế. Đây được xem là bước ngoặt quan trọng bởi trước kia ngành tái chế chủ yếu phụ thuộc vào thị trường tự do và lợi nhuận ngắn hạn, nay đã có sự tham gia trách nhiệm của doanh nghiệp sản xuất và nhập khẩu, giúp tạo động lực đầu tư dài hạn, mở rộng quy mô nhà máy và ứng dụng công nghệ hiện đại.

Ông Lê Anh – Giám đốc Phát triển bền vững, Công ty Nhựa tái chế Duy Tân cho biết nhờ chính sách EPR, hoạt động thu gom và tái chế nhựa đã nhận được sự quan tâm lớn hơn. Năm 2024, sản lượng thu gom rác thải nhựa của doanh nghiệp tăng gấp rưỡi so với năm trước, trung bình đạt khoảng 180 tấn/ngày. Với sự hỗ trợ từ các nhà sản xuất, nhập khẩu cùng nguồn lực từ EPR, công ty đặt mục tiêu nâng công suất lên 100.000 tấn/năm vào năm 2026. Nếu trước đây doanh nghiệp chủ yếu tái chế các sản phẩm nhựa thấp cấp, thì nay, nhờ đầu tư công nghệ hiện đại, Duy Tân có thể tái chế chai nhựa thành hạt nhựa đạt chuẩn sản xuất chai mới, dự kiến cung cấp khoảng 6,5 tỷ chai nhựa tái sinh mỗi năm.

Không chỉ hỗ trợ thị trường trong nước, việc sử dụng nguyên liệu tái chế còn được ví như một “thẻ xanh” để hàng hóa Việt Nam thâm nhập các thị trường khó tính như châu Âu, Mỹ, nơi quy định tỷ lệ tái chế bắt buộc ngày càng nghiêm ngặt. Điều này buộc doanh nghiệp xuất khẩu của Việt Nam phải đáp ứng chuẩn mực quốc tế, nếu không muốn mất đi cơ hội tiếp cận những thị trường có sức mua lớn. Chính áp lực này lại trở thành động lực để doanh nghiệp đầu tư bài bản vào công nghệ tái chế, vừa đáp ứng yêu cầu xuất khẩu, vừa nâng cao sức cạnh tranh toàn cầu.

Tuy nhiên, để chính sách EPR phát huy hiệu quả tối đa, theo các chuyên gia, yếu tố quyết định vẫn nằm ở giáo dục và truyền thông. Khi ý thức phân loại rác và thói quen tiêu dùng xanh được hình thành ngay từ trường học, trẻ em sẽ trở thành “đại sứ môi trường” trong chính gia đình mình. Nhiều chiến dịch cộng đồng như “Nói không với nhựa dùng một lần”, “Ngày Chủ nhật Xanh” hay “Đổi rác lấy quà” đã chứng minh rằng, khi truyền thông sáng tạo và gần gũi, người dân dễ dàng tiếp nhận và thay đổi hành vi. Bên cạnh đó, việc minh bạch thông tin trên bao bì sản phẩm tái chế như ghi rõ tỷ lệ nhựa tái chế, chứng nhận an toàn cũng sẽ giúp người tiêu dùng tin tưởng và sẵn sàng lựa chọn. Khi hành vi tiêu dùng xanh trở thành chuẩn mực xã hội, công nghiệp tái chế sẽ có được một thị trường ổn định và bền vững để phát triển.