Trong tiến trình phát triển bền vững, Việt Nam đang đặt trọng tâm vào hai trụ cột: tăng trưởng xanh và chuyển đổi số. Đây không chỉ là xu hướng toàn cầu mà còn là đòi hỏi cấp thiết để nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia. Thế nhưng, thách thức lớn nhất hiện nay lại nằm ở sự thiếu hụt nguồn nhân lực xanh và nhân lực số.

Theo báo cáo của Ngân hàng Phát triển châu Á (ADB) và Tổ chức Lao động quốc tế (ILO), Việt Nam đang đối mặt nguy cơ thiếu hụt nghiêm trọng lao động có kỹ năng xanh, đặc biệt ở khu vực doanh nghiệp vừa và nhỏ. Tỷ lệ lao động qua đào tạo có bằng, chứng chỉ hiện mới đạt 29,1% lực lượng lao động. Trong khi đó, ở lĩnh vực công nghệ thông tin, Việt Nam có khoảng 500.000 lao động, nhưng nhu cầu thực tế đến năm 2030 được dự báo lên tới 2 triệu người, tập trung nhiều ở các ngành mới như trí tuệ nhân tạo, phân tích dữ liệu lớn, an ninh mạng và Internet vạn vật. Bức tranh nhân lực số cũng cho thấy sự mất cân đối khi phần lớn lao động tập trung tại các thành phố lớn và lĩnh vực dịch vụ, trong khi nông nghiệp và công nghiệp chế tạo là hai trụ cột của nền kinh tế lại chậm chuyển đổi.

Đối với nhân lực xanh, lực lượng lao động trong các ngành liên quan hiện chỉ chiếm khoảng 3 - 5% tổng số lao động, chủ yếu tập trung ở nông nghiệp hữu cơ và năng lượng tái tạo. Nhiều người lao động chưa có đủ hiểu biết và kỹ năng để tham gia vào quá trình chuyển đổi xanh, khiến tiến độ triển khai các dự án bị chậm lại, ảnh hưởng trực tiếp đến nỗ lực thực hiện cam kết môi trường của cả doanh nghiệp lẫn quốc gia.

Trước thực trạng này, các chuyên gia cho rằng Việt Nam cần sớm xây dựng chiến lược quốc gia về phát triển nhân lực gắn với tăng trưởng xanh và chuyển đổi số, đồng thời lồng ghép vào quy hoạch tổng thể, chính sách việc làm và chiến lược phát triển ngành. Những lĩnh vực ưu tiên đến năm 2030 cần được xác định rõ ràng, trong đó có trí tuệ nhân tạo, năng lượng tái tạo và logistics carbon thấp. Các chương trình đào tạo quốc gia về kỹ năng số và chuyển đổi xanh với lộ trình cụ thể cho từng ngành nghề là rất cần thiết, đòi hỏi sự phối hợp chặt chẽ giữa Nhà nước, doanh nghiệp và các cơ sở đào tạo. Doanh nghiệp cũng cần tham gia sâu hơn vào quá trình này thông qua đào tạo tại chỗ và cấp chứng chỉ kỹ năng được công nhận trên phạm vi toàn quốc.

Giới chuyên môn cũng cho rằng đào tạo nhân lực xanh không chỉ dừng lại ở trang bị kiến thức và kỹ năng nghề nghiệp mà còn phải hình thành ba nhóm năng lực cốt lõi. Người lao động cần nắm vững kỹ năng số, không chỉ biết sử dụng công nghệ mà còn có tư duy số hóa trong quy trình làm việc, đồng thời hiểu rõ các vấn đề về đạo đức, bảo mật để tránh rủi ro trên môi trường mạng. 

Người lao động cần phải được trang bị kiến thức nền tảng về phát triển bền vững, kinh tế tuần hoàn, tiết kiệm năng lượng, quản lý tài nguyên và giảm phát thải. Bên cạnh đó, các kỹ năng mềm như giao tiếp, làm việc nhóm, giải quyết vấn đề, sáng tạo và khả năng thích ứng vẫn giữ vai trò quan trọng và khó có thể thay thế. Đặc biệt, tư duy đổi mới cần được coi là năng lực nền tảng, giúp mỗi cá nhân chủ động cải tiến từ những hành động nhỏ nhất trong công việc và cuộc sống.

Quan trọng hơn cả, việc phát triển nhân lực xanh đòi hỏi sự thay đổi về nhận thức. Nếu trước đây, nhiều người lao động coi tăng trưởng xanh là trách nhiệm của Nhà nước hay doanh nghiệp, thì nay cần hiểu rằng mỗi cá nhân đều có thể tham gia và cần phải đóng góp trác nhiệm. Khi được trang bị cả kiến thức, kỹ năng và tư duy đúng đắn, người lao động không chỉ hiểu đúng mà còn làm đúng trong thực tiễn, góp phần xây dựng một lực lượng nhân lực xanh và nhân lực số vững chắc, góp phần quan trọng giúp Việt Nam phát triển bền vững và hội nhập sâu rộng vào nền kinh tế toàn cầu.