Ngành nhựa Việt Nam những năm gần đây ghi nhận tốc độ phát triển nhanh, trở thành một trong những lĩnh vực sản xuất và xuất khẩu đáng chú ý trong khu vực. Tuy nhiên, đằng sau sự tăng trưởng đó là những lo ngại về tác động môi trường ngày càng lớn.

Việt Nam hiện được xếp vào nhóm các quốc gia có lượng rác thải nhựa đổ ra biển cao nhất toàn cầu. Phần lớn lượng nhựa tiêu thụ trong nước là các sản phẩm dùng một lần, khó phân hủy và ít được tái chế, gây áp lực nặng nề lên hệ sinh thái biển và hệ thống quản lý chất thải.

Bên cạnh đó, các doanh nghiệp ngành nhựa đang chịu sức ép ngày càng lớn từ thị trường xuất khẩu, nhất là EU, Hoa Kỳ và Nhật Bản - những quốc gia  đang siết chặt quy định về bao bì, vật liệu tái chế và dấu vết carbon của sản phẩm. Kể từ năm 2024, EU bắt đầu triển khai Cơ chế điều chỉnh biên giới carbon (CBAM) thử nghiệm, trong đó nhựa nằm trong nhóm ngành có thể bị mở rộng áp dụng trong giai đoạn sau. Đây là tín hiệu cảnh báo rõ ràng rằng chỉ những doanh nghiệp đáp ứng được tiêu chuẩn môi trường mới có thể trụ vững trong chuỗi cung ứng toàn cầu.

Trước áp lực của môi trường và thị trường, nhiều doanh nghiệp nhựa Việt Nam đã chủ động chuyển hướng sang mô hình sản xuất tuần hoàn và xanh hóa chuỗi giá trị. Trong đó, xu hướng “xanh hóa” sản phẩm được xem là bước đi quan trọng đầu tiên. Các công ty lớn như Nhựa Bình Minh, Duy Tân, An Phát Holdings… đã và đang đầu tư mạnh mẽ vào sản phẩm nhựa sinh học, nhựa phân hủy sinh học và nhựa tái chế đạt chuẩn quốc tế.

Đơn cử, Công ty CP Nhựa An Phát Xanh là doanh nghiệp tiên phong trong phát triển bao bì thân thiện với môi trường, với sản phẩm túi compostable đạt chứng nhận OK Compost HOME (TÜV Austria), đã được xuất khẩu sang hơn 50 quốc gia. Trong khi đó, Duy Tân Recycling - Công ty thành viên của Tập đoàn Duy Tân đã vận hành thành công nhà máy tái chế công suất 60.000 tấn/năm, cung cấp nguyên liệu nhựa rPET đạt tiêu chuẩn sử dụng cho bao bì thực phẩm.

Về công nghệ sản xuất, các doanh nghiệp cũng đang từng bước đầu tư vào hệ thống máy móc tiết kiệm năng lượng, sử dụng nước tuần hoàn và xử lý khí thải theo tiêu chuẩn quốc tế. Việc áp dụng các hệ thống quản lý tiên tiến như ISO 14001 (môi trường) và ISO 50001 (năng lượng) đang ngày càng phổ biến, không chỉ giúp giảm chi phí vận hành mà còn mở đường tiếp cận các nguồn vốn xanh và thị trường cao cấp.

Ở cấp độ chuỗi giá trị, các doanh nghiệp đang từng bước hình thành mô hình thu gom - tái chế - tái sử dụng bao bì sau tiêu dùng, không chỉ để đáp ứng quy định về trách nhiệm mở rộng của nhà sản xuất (EPR) sẽ áp dụng bắt buộc cho nhóm bao bì từ năm 2027 theo lộ trình tại Nghị định 08/2022/NĐ-CP, mà còn là cơ hội để khẳng định vai trò xã hội của thương hiệu.

Để thúc đẩy quá trình chuyển dịch xanh ngành nhựa, Nhà nước đã ban hành nhiều chủ trương, chính sách cụ thể nhằm định hướng ngành nhựa phát triển theo hướng bền vững như: Chiến lược quốc gia về quản lý tổng hợp chất thải rắn đến năm 2025, tầm nhìn đến 2050; Kế hoạch hành động quốc gia thực hiện kinh tế tuần hoàn đến năm 2035;...đang từng bước điều chỉnh cách thức sản xuất, tiêu dùng và xử lý chất thải nhựa. Các quy định trong Nghị định 45/2022/NĐ-CP ngày 07/7/2022 của Chính phủ không chỉ siết chặt các hành vi gây ô nhiễm môi trường mà còn đề cao trách nhiệm mở rộng của nhà sản xuất (EPR), yêu cầu doanh nghiệp thu gom, tái chế sản phẩm sau tiêu dùng theo lộ trình cụ thể.

Ngoài ra, các chương trình hỗ trợ kỹ thuật, ưu đãi tài chính trong khuôn khổ Luật Bảo vệ môi trường 2020 cũng tạo điều kiện cho doanh nghiệp chuyển đổi công nghệ sạch, xây dựng chuỗi giá trị tuần hoàn và tiếp cận thị trường xuất khẩu bền vững. Những nỗ lực này cho thấy định hướng rõ ràng của Chính phủ trong việc vừa bảo vệ môi trường, vừa nâng cao năng lực cạnh tranh cho ngành nhựa.

Tuy nhiên, chính sách thôi là chưa đủ, hành vi của người tiêu dùng mới chính là chất xúc tác quan trọng để thúc đẩy sự thay đổi thực chất. 

Theo khảo sát năm 2023 của NielsenIQ tại Việt Nam, có tới hơn 70% người tiêu dùng sẵn sàng chi trả cao hơn cho sản phẩm thân thiện với môi trường, và 60% cho rằng thông tin về khả năng tái chế của bao bì ảnh hưởng trực tiếp đến quyết định mua hàng. Điều này cho thấy xu hướng tiêu dùng xanh không còn là thị trường ngách, mà đã trở thành một trào lưu chủ đạo, đặc biệt trong nhóm người tiêu dùng trẻ.

Do đó, để đáp ứng nhu cầu tiêu dùng bền vững của người tiêu dùng, doanh nghiệp không thể chỉ nói xanh, mà cần chứng minh cụ thể trong hoạt động sản xuất và sản phẩm. Các chỉ số về tỷ lệ nguyên liệu tái chế, mức giảm phát thải carbon, lượng năng lượng tiết kiệm hay tỷ lệ bao bì thu hồi cần được công bố định kỳ trong báo cáo phát triển bền vững hoặc báo cáo ESG. Sự minh bạch này không chỉ giúp gia tăng niềm tin của khách hàng mà còn góp phần ngăn chặn tình trạng “greenwashing” - tô vẽ hình ảnh xanh sai sự thật, vốn đang bị lên án mạnh mẽ trên thị trường toàn cầu.

Ngành nhựa Việt Nam đang đối diện với một ngã rẽ quan trọng: chuyển mình từ mô hình sản xuất theo chiều rộng, dựa vào chi phí rẻ và năng suất cao, sang mô hình phát triển theo chiều sâu, đặt trọng tâm vào tính bền vững, hiệu quả môi trường và trách nhiệm xã hội. Đây không chỉ là thách thức, mà còn là cơ hội để tái cấu trúc toàn ngành, gia tăng giá trị, mở rộng thị trường xuất khẩu và hội nhập sâu hơn vào chuỗi cung ứng toàn cầu xanh hóa.

Để hiện thực hóa điều đó, cần sự đồng thuận và chung tay từ cả ba phía: chính sách định hướng, doanh nghiệp hành động, người tiêu dùng ủng hộ. Chỉ khi ba lực này phối hợp nhịp nhàng, ngành nhựa Việt Nam mới có thể tiến xa và tiến vững chắc trên hành trình chuyển đổi xanh.