Rác thải nhựa đã và đang gây ra những hệ lụy rất lớn cho môi trường và xã hội. Để có thể giảm thiểu rác thải nhựa hiệu quả, bên cạnh việc tuyên truyền, vận động người dân thay đổi thói quen, Hà Nội đặt mục tiêu thay đổi từ gốc - cộng đồng sản xuất và phân phối tiêu dùng.

Theo báo cáo của Sở Công Thương Hà Nội, trên địa bàn thành phố hiện có khoảng 100 doanh nghiệp (DN) sản xuất nhựa, các sản phẩm từ nhựa, chủ yếu được chia thành 3 nhóm: Nhựa kỹ thuật, nhựa gia dụng, nhựa bao bì dùng trong sản xuất bao bì. Trong đó, nhựa dùng trong sản xuất bao bì hiện đang phục vụ cho khoảng 1.000 cơ sở sản xuất thực phẩm trên địa bàn thành phố, chủ yếu dùng để bao gói trong sản xuất thực phẩm.

Ông Lê Hồng Quang - Chủ tịch kiêm Tổng Giám đốc Công ty TNHH Nhà nước MTV Bao bì 27-7 Hà Nội - thừa nhận, mỗi tháng, DN này đã sử dụng đến 500 tấn nguyên liệu để sản xuất các sản phẩm nhựa. Trong khi đó, ngành nhựa không chỉ có túi nilon mà còn nhiều sản phẩm dạng khác, như chai, cốc; mảnh ghép, bộ phận nhỏ trong các sản phẩm, máy móc...

Bên cạnh các DN sản xuất, Hà Nội còn có 24 trung tâm thương mại, 140 siêu thị, 454 chợ và hàng nghìn cửa hàng tiện lợi, cửa hàng chuyên doanh... Các cơ sở này vẫn giữ thói quen sử dụng loại túi nilon khó phân hủy. Tuy hiện chưa có số liệu thống kê chính thức về rác thải túi nilon và các sản phẩm từ nhựa trong hoạt động phân phối tiêu dùng nhưng thực tế, hoạt động này quá phổ biến và thường xuyên.

Thông kế chung, mỗi ngày trên địa bàn thành phố, phát sinh khối lượng rác thải từ 5.500 - 6.000 tấn; trong đó, rác thải nhựa chiếm 8 - 10%. Rác thải nhựa phát sinh trong hoạt động sản xuất công nghiệp và phân phối tiêu dùng chiếm khối lượng lớn; rác thải bao bì nilon, sản phẩm nhựa sử dụng một lần trong sản xuất công nghiệp và phân phối tiêu dùng thuộc loại khó và lâu phân hủy.

Thời gian qua, cộng đồng DN sản xuất và phân phối đã có những động thái tích cực trong việc giảm thiểu rác thải nhựa. Theo đó, nhiều hệ thống trung tâm thương mại, siêu thị, cửa hàng tiện lợi như Vinmart, BigC, MM Mega Market, Lotte, Sài Gòn Co.opMart... đã chuyển sang sử dụng túi cuộn, túi nilon tự hủy sinh học thay thế túi nilon sử dụng một lần. Nhiều hệ thống siêu thị còn sử dụng phương pháp bao gói rau, củ, quả bằng các vật liệu có nguồn gốc tự nhiên từ lá chuối, lá dong, lạt tre, nứa, túi giấy… thay cho túi nilon. Đối với các DN sản xuất, nhiều đơn vị đã mạnh dạn đầu tư dây chuyền sản xuất, công nghệ mới, như Công ty TNHH Nhà nước MTV Bao bì 27-7 Hà Nội đến nay đã chuyển đổi được 50% số thành phẩm sang loại bao bì thân thiện với môi trường phục vụ xuất khẩu, đáp ứng nhu cầu đang ngày càng tăng ở thị trường trong nước.

Tuy nhiên, công tác chống rác thải nhựa trên địa bàn Thủ đô vẫn như "ném đá ao bèo". Nguyên nhân do các sản phẩm có nguồn gốc từ nhựa rất tiện lợi, giá thành lại rẻ nên việc sử dụng túi nilon và sản phẩm nhựa một lần của người dân vẫn rất phổ biến. Cạnh đó, nhà nước hiện chưa có cơ chế, chính sách cụ thể khuyến khích DN đầu tư công nghệ, các ưu đãi về thuế, vốn vay... để DN chuyển đổi từ sản xuất các sản phẩm nhựa sang sản phẩm thân thiện môi trường.

Theo GS.TS Nguyễn Văn Khôi - Viện Khoa học và Công nghệ Việt Nam, hiện DN còn gặp nhiều khó khăn, tốn kém trong việc xin cấp Giấy Chứng nhận sản phẩm thân thiện với môi trường do việc kiểm nghiệm phải được thực hiện, cấp phép tại các phòng thí nghiệm của Ấn Độ, Thụy Điển chưa thực hiện được trong nước. Giá thành của các sản phẩm thân thiện với môi trường hiện vẫn cao hơn nhiều lần so với sản phẩm từ nhựa khó phân hủy, nên chưa thu hút được đông đảo người sản xuất, kinh doanh lựa chọn.

Thực hiện lộ trình sản xuất, kinh doanh các sản phẩm thân thiện với môi trường theo chỉ đạo của Thủ tướng Chính phủ, Hà Nội đặt mục tiêu giảm dần tỷ lệ nguyên liệu nhựa trong sản xuất. 100% rác thải phát sinh từ nhà máy được thu gom, phân loại từ nguồn; phấn đấu đến năm 2025 không sản xuất các sản phẩm nhựa dùng một lần và túi nilon khó phân hủy. Đến ngày 31/12/2020, các trung tâm thương mại, siêu thị trên địa bàn phấn đấu 100% không dùng túi nilon khó phân hủy; tại các chợ dân sinh giảm 50% tỷ lệ sử dụng bao bì khó phân hủy... Sau năm 2020, các đơn vị phân phối tiêu dùng chỉ nhập và bán các sản phẩm có bao gói thân thiện với môi trường.

Để đạt được mục tiêu đề ra, ông Nguyễn Văn Khôi kiến nghị, thành phố cần có cơ chế, chính sách khuyến khích DN sản xuất chuyển đổi; đồng thời, đầu tư, đặt hàng các công nghệ, dây chuyền sản xuất ứng dụng vật liệu mới để triển khai rộng.

Theo các chuyên gia, giải quyết ô nhiễm môi trường do rác thải nhựa gây ra là nhiệm vụ cấp bách, đòi hỏi phải thực hiện thường xuyên, có sự tham gia của tất cả các cấp, ngành và toàn xã hội. Ông Nguyễn Doãn Toản - Phó Chủ tịch UBND TP. Hà Nội - cho biết, thành phố sẽ tiếp tục đẩy mạnh tuyên truyền, vận động, nâng cao nhận thức của người dân về tác hại của các sản phẩm có nguồn gốc từ nhựa đối với môi trường, hệ sinh thái và sức khỏe con người. Tiếp tục xây dựng và hoàn thiện chính sách hỗ trợ giới thiệu, tiêu thụ sản phẩm thân thiện với môi trường, nghiên cứu cơ chế hỗ trợ các DN chuyển đổi công nghệ. Đồng thời, đẩy mạnh phát triển hạ tầng, dịch vụ thu gom, tái chế chất thải nhựa khó phân hủy, sử dụng một lần để góp phần bảo vệ môi trường và sức khỏe người dân, vì sự phát triển bền vững của Thủ đô và đất nước.

Thực tế, khi chuyển từ túi nilon và các sản phẩm nhựa truyền thống sang sản phẩm tự hủy, thân thiện với môi trường, DN phải chịu thêm nhiều chi phí và công sức. Các chuyên gia cho rằng, việc giảm thiểu rác thải nhựa không phải là phong trào nhất thời mà đang là xu hướng phát triển tất yếu, được cộng đồng ngày càng ủng hộ. Do đó, cùng với các giải pháp thay thế, việc tích cực tuyên truyền đến khách hàng thay đổi thói quen sử dụng đồ nhựa cần được triển khai thường xuyên và liên tục bởi khi người tiêu dùng có nhu cầu, các nhà bán lẻ còn sản xuất và cung cấp.