Trong thế kỷ qua, nền kinh tế toàn cầu đã đạt được những thành tựu quan trọng. Cùng với đó là việc ngày càng nhiều nguồn tài nguyên thiên nhiên bị khai thác một cách không bền vững. Mức tiêu dùng sinh khối tăng gấp 3 lần mỗi năm; lượng sử dụng nguyên liệu hóa thạch, kim loại và khoáng sản tăng từ 12 - 17 lần; vật liệu xây dựng tăng 34 lần...

Tại Hội nghị về Môi trường và Phát triển của Liên hợp quốc, tổ chức tại Rio de Janeiro vào năm 1992, sản xuất và tiêu dùng bền vững (SX&TDBV) được đánh giá là một hướng đi quan trọng để kết nối các vấn đề phát triển và môi trường. Đồng thời cũng chỉ ra nguyên nhân của việc suy giảm môi trường toàn cầu là do sản xuất và tiêu dùng không bền vững, đặc biệt ở các nước công nghiệp phát triển.

10 năm sau Hội nghị Rio, các nhà lãnh đạo thế giới đã ký kết Kế hoạch thực hiện Johannesburg (JPOI) tại Hội nghị Thượng đỉnh thế giới về Phát triển bền vững (WSSD). Chương 3 của Kế hoạch đề cập đến việc "chuyển đổi các mô hình SX&TDBV" và tuyên bố rằng "thay đổi cơ bản trong cách thức xã hội sản xuất và tiêu dùng là yếu tố không thể thiếu để đạt được phát triển bền vững toàn cầu. Tất cả các nước cần thúc đẩy mô hình SX&TDBV". 

Sản xuất và tiêu dùng bền vững (SCP) là sử dụng các dịch vụ và các sản phẩm liên quan, đáp ứng nhu cầu cơ bản và đem lại một cuộc sống có chất lượng tốt hơn, giảm thiểu việc sử dụng tài nguyên thiên nhiên, các vật liệu độc hại cũng như phát thải chất thải và các chât ô nhiiễm trong suốt vòng đời dịch vụ hay sản phẩm mà không làm tổn hại đến nhu cầu của các thế hệ mai sau. (UNEP, 2010)

Tiêu dùng bền vững và sản xuất bền vững gắn liền với nhau, tạo thành 2 khối cấu trúc chính trong quan điểm phát triển bền vững. Tuy vậy, trên thực tế vẫn cần phải xem xét tiêu dùng bền vững thành một vấn đề riêng. 

Tiêu dùng là đặc điểm trung tâm của xã hội. Tiêu dùng tăng sẽ góp phần làm tăng trưởng kinh tế. Tiêu dùng trực tiếp hoặc gián tiếp là nguồn gốc của hầu hết các vấn đề môi trường, cũng như tạo ra nhiều vấn đề về xã hội và tài chính. Vì vậy khái niệm “Tiêu dùng bền vững” được xây dựng trên quan điểm phát triển bền vững.

Tiêu dùng bền vững (TDBV) là tạo cho người tiêu dùng cơ hội tiêu thụ sản phẩm, sử dụng dịch vụ đáp ứng nhu cầu của họ một cách hiệu qủa và có hiệu suất, giảm thiểu hậu quả tiêu cực về môi trường, xã hội và kinh tế để đạt mục đích cuối cùng là cải thiện, nâng cao chất lượng cuộc sống của người tiêu dùng thế hệ hôm nay và các thế hệ mai sau. 

 “Tiêu dùng bền vững” không phải là “bớt tiêu dùng” mà là biết tiêu dùng có hiệu quả hơn, kiểm soát tốt hơn và sử dụng ít tài nguyên hơn. Mục đích của TDBV là phát triển các cơ hội tiêu dùng cho phép mọi người thỏa mãn được nhu cầu của mình, song không phát sinh những hậu quả tiêu cực về môi trường, xã hội và tài chính.  

Tiêu dùng và sản xuất là “hai mặt của một đồng tiền trong sản xuất”. Các khía cạnh kinh tế, xã hội và môi trường của sản xuất và tiêu dùng trên thị trường có sự gắn kết chặt chẽ với nhau. Nhiều ý tưởng tiêu dùng bền vững được hình thành ngay từ trong giai đoạn thiết kế sản phẩm, sản xuất, thông tin sản phẩm và tái chế sản phẩm đều có sự tham gia của cả người sản xuất lẫn người tiêu dùng.

Thực hiện tiêu thụ tài nguyên hiệu quả hơn để phòng ngừa, giảm thiểu chất thải. Điều này có thể được nhà SX thực hiện ngay trong GĐ SX gồm các kỹ thuật giảm tại nguồn phát sinh, tuần hoàn tái sử dụng và cải tiến SP, giảm thiểu bao bì đóng gói hoặc dùng vật liệu đóng gói tái chế được. Để thực hiện được chiến lược này cần sự hợp tác giữa Chính Phủ – nhà SX – người tiêu dùng.   

Cần xây dựng và phát triển xu hướng tiêu dùng thân thiện môi trường từ phía người tiêu dùng, tạo ra nhu cầu sản phẩm xanh trên thị trường. Các xu hướng được các nhà sản xuất và phân phối đang đáp dụng phổ biến là tiếp thị và xây dựng, phát triển thị phần cho các sản phẩm xanh như: Sản phẩm được dán nhãn sinh thái, nhãn tiết kiệm năng lượng, các sản phẩm sử dụng năng lượng tái tạo, vật liệu tái chế…

Chính phủ đóng vai trò quan trọng định hướng và ban hành các chính sách thúc đẩy Sản xuất và TDBV. Các chính sách này có thể được tích hợp với các chương trình, chính sách khác như chính sách thuế đối với các dự án năng lượng sạch, chính sách về bảo vệ rừng…

​

SX&TDBV cung cấp các cơ hội như tạo ra thị trường mới (thực phẩm hữu cơ, hội chợ thương mại, nhà ở, năng lượng tái tạo, giao thông vận tải và du lịch) với việc làm phù hợp và giữ gìn môi trường bền vững cũng như quản lý hiệu quả, nguồn tài nguyên thiên nhiên. Đối với các nước đang phát triển, SX&TDBV cung cấp công nghệ và sử dụng tài nguyên hiệu quả như sản xuất năng lượng mặt trời tại khu vực nông thôn sẽ giảm việc nhập khẩu nhiên liệu hóa thạch.

Các nguyên tắc của SX&TDBV bao gồm: Nâng cao chất lượng cuộc sống mà không làm gia tăng suy thoái môi trường và không làm tổn hại đến nhu cầu về nguồn lực của các thế hệ tương lai; tăng trưởng kinh tế mà không gây tổn hại tới môi trường; Áp dụng tư duy vòng đời, xem xét đến tác động từ tất cả các giai đoạn trong vòng đời của quá trình sản xuất và tiêu dùng; Chống lại tác dụng phản hồi ngược do sự gia tăng trong tiêu dùng.

Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Quyết định số 76/QĐ-TTg phê duyệt Chương trình hành động quốc gia về SX&TDBV đến năm 2020, tầm nhìn 2030. Chương trình có mục tiêu tổng quát nhằm từng bước thay đổi mô hình sản xuất và tiêu dùng theo hướng nâng cao hiệu quả sử dụng các nguồn tài nguyên và năng lượng; tăng cường sử dụng các nguyên vật liệu, năng lượng tái tạo, sản phẩm thân thiện môi trường; giảm thiểu, tái sử dụng và tái chế chất thải; duy trì tính bền vững của hệ sinh thái tại tất cả các khâu trong vòng đời sản phẩm từ khai thác, cung ứng nguyên liệu đến sản xuất chế biến, phân phối, tiêu dùng và thải bỏ sản phẩm. Trong đó, phấn đấu đến năm 2020, khoảng 50% các doanh nghiệp trong lĩnh vực phân phối có nhận thức, được hướng dẫn thực hiện và áp dụng các giải pháp về sản xuất sạch hơn, tiết kiệm năng lượng.

Theo đó, Kế hoạch cũng đề ra một số lĩnh vực tập trung và ưu tiên trong giai đoạn 2010-2020 với các nội dung:

Phát triển sản phẩm, dịch vụ và công nghệ thân thiện môi trường: Lồng ghép SX&TDBV vào các chiến lược phát triển, quy hoạch và kế hoạch tổng thể trong ngành công nghiệp và dịch vụ; Thiết kế sinh thái bằng phương pháp đánh giá vòng đời; Phát triển thị trường cho sản phẩm sinh thái; Thúc đẩy nền kinh tế 3R (hay còn gọi là nền kinh tế tái chế/tái sử dụng).

Cung cấp thông tin sản phẩm cho người tiêu dùng: Thử nghiệm sản phẩm một cách công tâm; Dán nhãn sinh thái; Mua sắm xanh - Chính phủ bền vững; Mua sắm xanh trong doanh nghiệp.

Thông tin, đào tạo và nâng cao nhận thức: Chiến dịch nâng cao nhận thức về SX&TDBV; Xây dựng các sáng kiến về SX&TDBV.