Biến tiêu chuẩn bền vững thành lợi thế cạnh tranh quốc gia

Sản xuất bền vững

14/10/2025

Tiêu chuẩn bền vững tự nguyện (VSS) đang trở thành “tấm vé xanh” giúp hàng hóa Việt Nam vượt qua rào cản kỹ thuật, tiếp cận thị trường quốc tế và khẳng định uy tín thương hiệu trên bản đồ xuất khẩu toàn cầu.

Xu thế tất yếu của thương mại bền vững

VSS (Voluntary Sustainability Standards) là những tiêu chuẩn bền vững mang tính tự nguyện được các tổ chức độc lập hoặc liên ngành xây dựng nhằm đảm bảo rằng sản phẩm và quy trình sản xuất đáp ứng các yêu cầu về bảo vệ môi trường, quyền lợi người lao động, an toàn sức khỏe và minh bạch chuỗi cung ứng. Khác với quy định bắt buộc của chính phủ, VSS được doanh nghiệp và người sản xuất tham gia trên cơ sở tự nguyện, song lại ngày càng trở thành “điều kiện tiên quyết” trong các chuỗi cung ứng toàn cầu.

Từ châu Âu, Bắc Mỹ đến Nhật Bản, nhiều nhà bán lẻ và hệ thống siêu thị đã yêu cầu nhà cung cấp phải có chứng nhận như GLOBALG.A.P., Fairtrade, Rainforest Alliance hay ASC. Nhiều hiệp định thương mại và chính sách mua sắm công cũng bắt đầu tham chiếu các tiêu chuẩn này. Điều đó có nghĩa, nếu không đạt chuẩn bền vững, sản phẩm rất khó bước vào sân chơi quốc tế, dù chất lượng hay giá cả có cạnh tranh đến đâu.

Trên thực tế, việc tham gia vào các hệ thống tiêu chuẩn bền vững mang lại nhiều lợi ích rõ rệt cho doanh nghiệp và người sản xuất. Trước hết, sản phẩm có chứng nhận thường được ưu tiên trong các kênh phân phối quốc tế và có khả năng bán với giá cao hơn. Quan trọng hơn, quá trình đạt chứng nhận giúp doanh nghiệp cải thiện quy trình sản xuất, quản trị chất lượng, truy xuất nguồn gốc, cũng như điều kiện lao động của người làm việc trong chuỗi cung ứng.

Tuy nhiên, lợi ích không phân bổ đồng đều. Các nghiên cứu của FAO và ISEAL Alliance (Liên minh Toàn cầu về Tiêu chuẩn Bền vững) cho thấy, nhóm doanh nghiệp hoặc hợp tác xã có năng lực quản trị, vốn và kỹ thuật thường được hưởng lợi nhiều nhất, trong khi nông hộ nhỏ lẻ gặp khó do chi phí đánh giá, kiểm định và duy trì chứng nhận khá cao. Chính vì vậy, nếu không có cơ chế hỗ trợ phù hợp, tiêu chuẩn bền vững có thể vô tình tạo ra “rào cản kỹ thuật” đối với những nhóm yếu thế.

Hàng Việt trên hành trình xanh hóa

Tại Việt Nam, xu hướng áp dụng các tiêu chuẩn bền vững đã trở thành yêu cầu bắt buộc trong nhiều ngành xuất khẩu chủ lực. Trong lĩnh vực cà phê và trái cây, các chứng nhận Rainforest Alliance và GLOBALG.A.P. đang giúp nông dân cải thiện quy trình sản xuất, giảm sử dụng hóa chất, tăng khả năng truy xuất nguồn gốc. Ngành thủy sản, đặc biệt là cá tra, đã đạt được những bước tiến lớn với hàng chục trang trại được cấp chứng nhận ASC (tiêu chuẩn cao nhất về nuôi trồng thủy sản bền vững). Nhờ đó, cá tra Việt Nam đã giữ vững vị thế tại các thị trường khó tính như EU, Mỹ và Nhật Bản.

Không chỉ ở cấp nông hộ, nhiều doanh nghiệp chế biến và xuất khẩu cũng đang coi VSS là một phần trong chiến lược phát triển dài hạn. Việc đáp ứng tiêu chuẩn giúp họ không chỉ tăng doanh số mà còn củng cố uy tín thương hiệu, tạo nền tảng để tham gia vào chuỗi cung ứng toàn cầu có giá trị gia tăng cao.

Nhờ đáp ứng các tiêu chuẩn cao, cá tra Việt Nam khẳng định vững vàng chỗ đứng tại các thị trường khó tính như EU, Mỹ và Nhật Bản (Ảnh: TTXVN)

Dẫu vậy, con đường đến với “tấm nhãn xanh” không hề dễ dàng. Việc đầu tư cơ sở vật chất, hệ thống quản lý và quy trình kiểm toán đòi hỏi chi phí đáng kể, đặc biệt với các doanh nghiệp vừa và nhỏ. Bên cạnh đó, sự đa dạng của các tiêu chuẩn, mỗi loại một yêu cầu riêng khiến nhiều đơn vị bối rối trong lựa chọn và triển khai.

Một số chuyên gia cảnh báo rằng nếu không có sự hỗ trợ về tài chính và kỹ thuật, doanh nghiệp Việt có thể bị “lệch pha” trong cuộc đua xanh hóa chuỗi cung ứng. Việc thiếu thông tin, thiếu đào tạo và thiếu cơ chế liên kết giữa các tác nhân trong chuỗi đang khiến chi phí chứng nhận trở thành gánh nặng đáng kể.

Hướng đi cho Việt Nam

Để biến VSS từ rào cản kỹ thuật thành đòn bẩy cạnh tranh, Việt Nam cần một chiến lược đồng bộ. Trước hết, Nhà nước cần tích hợp các tiêu chuẩn bền vững vào chính sách xúc tiến thương mại và hỗ trợ xuất khẩu, đồng thời thiết lập quỹ hỗ trợ kỹ thuật, tín dụng xanh cho doanh nghiệp và hợp tác xã đạt chuẩn. Các ngành hàng chủ lực nên được định hướng rõ tiêu chuẩn phù hợp từng thị trường, tránh tình trạng mỗi doanh nghiệp tự tìm đường riêng.

Bên cạnh đó, doanh nghiệp cũng cần chủ động hơn trong việc xây dựng lộ trình chuyển đổi. Thay vì coi chứng nhận là đích đến, hãy xem đó là công cụ cải thiện toàn diện chuỗi giá trị từ quản lý nguyên liệu, tiết kiệm năng lượng, đến bảo đảm quyền lợi người lao động. Liên kết theo mô hình chuỗi hoặc hợp tác xã cũng là giải pháp hiệu quả để chia sẻ chi phí và kinh nghiệm.

Thế giới đang tiến rất nhanh về hướng tiêu dùng có trách nhiệm và sản xuất xanh. Với một nền kinh tế định hướng xuất khẩu như Việt Nam, việc sớm làm chủ và phổ biến các tiêu chuẩn bền vững tự nguyện là điều không thể trì hoãn. Nếu được triển khai đúng cách, VSS không chỉ giúp hàng Việt chinh phục thị trường quốc tế mà còn góp phần định hình lại mô hình tăng trưởng trong nước theo hướng xanh hơn, sạch hơn, bao trùm hơn, đưa sản xuất Việt Nam tiến gần hơn tới các chuẩn mực toàn cầu của phát triển bền vững.

Linh Chi

Tags: