Đây là nội dung chính trong Hội thảo “Chiến lược và hợp tác thúc đẩy chuyển đổi năng lượng Việt Nam” do Báo Công Thương phối hợp với General Electric (GE) Việt Nam tổ chức vào sáng ngày 22/06 tại Hà Nội. 

Hội thảo có sự tham gia của đại diện Cục Điện lực và Năng lượng tái tạo - Bộ Công Thương, Viện Năng Lượng, Đại sứ quán Hoa Kỳ, Cơ quan phát triển quốc tế Hoa Kỳ (USAID), Tập đoàn điện lực Việt Nam (EVN) và hơn 150 đại diện các doanh nghiệp, đơn vị, chuyên gia trong lĩnh vực năng lượng và cơ quan thông tấn báo chí. 

Mở đầu Hội thảo, ông Hoàng Tiến Dũng, Cục trưởng Cục Điện lực và Năng lượng tái tạo - Bộ Công Thương cho biết Việt Nam là một nền kinh tế năng động nên nhu cầu sử dụng năng lượng, đặc biệt là điện năng, cũng ngày càng tăng cao. Cụ thể, ông Dũng cho biết Giai đoạn 2011-2020, điện thương phẩm của Việt Nam đạt mức tăng trưởng bình quân là 9,6 %/năm. Dự kiến giai đoạn 2021-2030, mức tăng trưởng điện thương phẩm bình quân sẽ đạt 8,52 % ở kịch bản cơ sở và 9,36 % ở kịch bản cao. Tính đến hết năm 2021, công suất hệ thống điện của Việt Nam đã đạt khoảng 76.620 MW.”

Ông Hoàng Tiến Dũng, Cục trưởng Cục Điện lực và Năng lượng tái tạo - Bộ Công Thương

Xu thế phát triển hiện nay của các nền kinh tế trên thế giới là thúc đẩy quá trình chuyển đổi xanh, sạch, giảm phát thải nhằm hướng đến mục tiêu trung hòa carbon. Việt Nam cũng không nằm ngoài xu thế. Theo ông Dũng, hiện nay đã có nhiều cơ chế chính sách nhằm chuyển dịch năng lượng bền vững phù hợp với định hướng chiến lược của Nghị quyết 55 của Bộ Chính trị và các cam kết của Chính phủ về giảm phát thải ròng bằng 0.

Với vai trò là cơ quan quản lý ngành năng lượng, Bộ Công Thương đã tham mưu, tư vấn xây dựng cơ chế chính sách về phát triển năng lượng, điện lực trình Thủ tướng Chính phủ; đồng thời chỉ đạo các Tập đoàn, doanh nghiệp đảm bảo năng lượng phục vụ phát triển kinh tế - xã hội. Bên cạnh đó, Bộ Công Thương triển khai nhiều chương trình đẩy mạnh ứng dụng khoa học công nghệ nâng cao hiệu quả sử dụng năng lượng; đẩy mạnh hợp tác quốc tế, thúc đẩy chuyển đổi năng lượng.

Đặc biệt, trong dự thảo Quy hoạch điện 8, Bộ Công Thương đã nghiên cứu phát triển hệ thống điện theo hướng xanh và bền vững. Cụ thể, đặc mục tiêu khai thác tối đa và hợp lý các nguồn năng lượng sơ cấp để sản xuất điện như khí thiên nhiên, năng lượng tái tạo; không phát triển thêm các nhà máy nhiệt điện than mới sau năm 2030, xem xét chuyển đổi một số nguồn điện trong quy hoạch sử dụng than sang sử dụng sử dụng LNG; chuyển đổi dần các nhà máy nhiệt điện than, khí sang sử dụng năng lượng sinh khối, amoniac hoặc hydro khi phù hợp; đẩy mạnh phát triển các nguồn điện gió, điện mặt trời, ưu tiên phát triển các dự án năng lượng tái tạo cung cấp điện trực tiếp cho các cơ sở sản xuất công nghiệp và dân dụng, các loại hình thủy điện tích trữ, thủy điện trên hồ thủy lợi, điện sinh khối, điện chất thải rắn và năng lượng tái tạo khác; đẩy mạnh chương trình sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả…

Hội thảo thu hút sự tham gia của hơn 150 đại diện Bộ Công Thương, Viện Năng Lượng, Đại sứ quán Hoa Kỳ, Cơ quan phát triển quốc tế Hoa Kỳ, Tập đoàn điện lực Việt Nam, đơn vị trong lĩnh vực năng lượng, doanh nghiệp, cơ quan thông tấn báo chí.

Thách thức và cơ hội từ bên trong

Các diễn giả nhận định, tiến trình chuyển đổi ngành năng lượng nhằm đáp ứng mục tiêu net zero sẽ đối mặt với nhiều thách thức. 

TS. Nguyễn Ngọc Hưng, Trưởng phòng Kinh tế năng lượng, Viện Năng Lượng - Bộ Công Thương, cho biết ngành năng lượng đang đối mặt với nhiều thách thức cả trong việc duy trì nguồn cung năng lượng đảm bảo phát triển kinh tế - xã hội, và thực hiện chuyển đổi xanh. Cụ thể, với nhu cầu năng lượng ngày càng cao, Việt Nam từ một nước xuất khẩu năng lượng đã trở thành nước nhập khẩu năng lượng. Riêng trong giai đoạn 2015-2020, quy mô hệ thống năng lượng sơ cấp nước ta đã tăng 1,5 lần, từ 63 KTOE lên 95.762 KTOE. Tổng tiêu thụ năng lượng cuối cùng tăng từ 47.561 lên 66.014 KTOE. Dự báo tổng cung năng lượng sơ cấp sẽ lần lượt là 154 triệu KTOE (2030), 287 triệu KTOE (2040) và 335 triệu KTOE (2050).

Hiện Việt Nam vẫn đang phải dựa một phần vào nguồn cung năng lượng hóa thạch và nhiên liệu nhập khẩu. Trong khi đó thì các nguồn năng lượng này đang ngày càng cạn kiệt, thị trường nhiên liệu và giá bất ổn do những xung đột địa chính trị của thế giới.

Cùng với nhu cầu năng lượng tăng thì lượng phát thải cũng tăng theo. Năm 2020, tổng lượng phát thải trên đầu người đã đạt ngưỡng 2.801 kg CO2, tăng gấp rưỡi so với 2015 là 1.714 kg CO2. Theo kịch bản net zero, Việt Nam phấn đấu đến năm 2030, tổng phát thải CO2 ở mức 401 Mt-CO2, năm 2045 là 264 Mt-CO2 và năm 2050 là 96 Mt-CO2. Để đạt được mục tiêu này, quá trình chuyển dịch năng lượng xanh yêu cầu khắc phục khó khăn từ nhiều phía.

Theo đại diện của Viện Năng Lượng, cần nâng cao năng lực và trình độ công nghệ của ngành năng lượng; nâng cấp cơ sở hạ tầng kỹ thuật và dịch vụ hỗ trợ năng lượng. Tiếp theo cần cải thiện hành lang pháp lý, đồng bộ các quy định và luật để thúc đẩy sử dụng hiệu quả năng lượng, phát triển thị trường năng lượng mới và năng lượng tái tạo. Bên cạnh đó, đẩy mạnh trình độ khoa học công nghệ để vận hành, làm chủ các công nghệ liên quan đến năng lượng sạch, ít phát thải…

Ông Nguyễn Đức Ninh, Giám đốc Trung tâm điều độ hệ thống điện quốc gia (AO) - Tập đoàn Điện lực Việt Nam

Ở một góc nhìn khác, ông Nguyễn Đức Ninh, Giám đốc Trung tâm điều độ hệ thống điện quốc gia (AO) - Tập đoàn Điện lực Việt Nam, chia sẻ về những áp lực của hệ thống truyền tải điện trong bối cảnh hiện tại và cơ hội thị trường điện trong tương lai. 

Theo ông Ninh, thách thức lớn nhất của hệ thống truyền tải hiện nay là tắc nghẽn đường dây truyền tải, quá tải với đường dây 220, 110kV ở miền Trung, và nghẽn mạch ở đường dây truyền tải Bắc - Nam. Hiện 220 nhà máy năng lượng tái tạo chưa điều động hết do tắc nghẽn cục bộ. 

Lý giải điều này, ông Ninh cho biết do khu vực miền Trung và miền Nam có tỷ lệ thâm nhập năng lượng tái tạo cao vào giờ cao điểm ban ngày, gây quá tải cho đường dây 500kV. “Cụ thể, tổng lượng điện cắt giảm trong dịp Tết Nguyên đán tương đương 5.500 MW năng lượng mặt trời và 3.500 MW năng lượng mặt trời trên mái”, ông Ninh dẫn chứng. 

Những thách thức trong vận hành hệ thống điện đã tác động đến quy hoạch thị trường điện, cụ thể là khó dự báo khả năng tái tạo trong quy hoạch dài hạn. Ngoài ra, năng lượng mặt trời chủ yếu được tạo ra vào giờ cao điểm ban ngày cũng ảnh hưởng đến việc lập kế hoạch và giá thị trường điện. 

Để giải quyết vấn đề trên, Giám đốc AO cho biết hiện Trung tâm đang thực hiện nâng cấp cơ sở hạ tầng công nghệ thông tin; đồng thời đào tạo, nâng cao chất lượng nhân lực nhằm đáp ứng các yêu cầu mới về vận hành hệ thống điện. 

Để thúc đẩy thị trường điện trong thời gian tới, ông Ninh cho rằng cần thay đổi cơ chế, cụ thể là cơ chế mua bán điện trực tiếp (DPPA) cho phép nhà tiêu dùng lớn mua điện trực tiếp từ các nhà máy điện tái tạo. Bên cạnh đó, nghiên cứu chính sách để kích thích sự phát triển của thị trường dịch vụ phụ trợ; phát triển thị trường hệ thống pin lưu trữ (BESS) và cho phép các nhà đầu tư tư nhân và nhà đầu tư ngoại tham gia sâu hơn thông qua các kênh của thị trường phái sinh và thị trường tài chính. 

Cơ hội hợp tác quốc tế

Ông Sean M.Lawlor, Chuyên gia năng lượng của Đại sứ quán Hoa Kỳ

Cũng tại Hội nghị, các diễn giả quốc tế đã trình bày các cơ hội hợp tác quốc tế nhằm thúc đẩy thị trường chuyển dịch năng lượng xanh. 

Chuyên gia năng lượng của Đại sứ quán Hoa Kỳ, ông Sean M.Lawlor cho biết  Hoa Kỳ đang có những hợp tác với các đối tác trong khu vực Thái Bình Dương, trong đó có Việt Nam, tham gia vào quá trình chuyển đổi kinh tế mang tính chất mới, tăng cường sự chống chịu, giảm phát thải hướng tới mục tiêu tại COP26. Đại diện Đại sứ quán Hoa Kỳ đánh giá cao những mục tiêu tham vọng của Việt Nam về phát triển năng lượng tái tạo, trong đó có mục tiêu đạt 7GW điện gió ngoài khơi vào năm 2030. 

Theo chuyên gia năng lượng Hoa Kỳ, để thúc đẩy thị trường chuyển dịch năng lượng, Việt Nam cần cân nhắc một số vấn đề. Đầu tiên là nâng cấp hệ thống truyền tải để giảm tắc nghẽn và tăng cường hiệu quả truyền tải Bắc - Nam, cũng như đón các làn sóng năng lượng tái tạo gia nhập hệ thống trong tương lai.

Tiếp theo, ông cũng chỉ ra một số điểm liên quan đến chính sách nhằm thúc đẩy thị trường vốn cho chuyển dịch xanh. Cụ thể, ông Sean M.Lawlor cho rằng cần sớm hoàn thiện chính sách, cơ chế để thúc đẩy thị trường vốn dành cho chuyển đổi xanh. Trong đó bao gồm mở rộng cơ chế FIT; cân nhắc một sự chuyển dịch nhịp nhàng từ FIT sang cơ chế đấu thầu cạnh tranh; áp dụng các chính sách khuyến khích, đãi ngộ với nhà đầu tư thực hiện tốt các dự án…

Ông Sean Lawlor thông tin thêm sau năm 2030, phía Hoa Kỳ sẽ hỗ trợ Việt Nam để ứng dụng năng lượng hạt nhân trong tương lai. “Chúng tôi đã sẵn nguồn lực để hỗ trợ Việt Nam. Đối với việc sử dụng nguồn năng lượng từ hydro, trong tương lai Việt Nam cần nghiên cứu kỹ hơn để khai thác tối ưu”, ông Sean cho biết. 

Đại diện GE trình bày về các triển vọng công nghệ giảm phát thải trong lĩnh vực năng lượng

Chia sẻ về các cơ hội công nghệ thúc đẩy năng lượng sạch, Tổng Giám đốc khối dịch vụ GE Gas Power châu Á ông Narendra Asnani cho biết GE đã sẵn sàng nhiều công nghệ với chi phí hợp lý cho các đối tác Việt Nam để tăng tốc phát triển các nguồn năng lượng tái tạo kết hợp điện khí hóa. Theo đó, đại diện GE nhìn nhận, các nguồn năng lượng phát thải thấp hơn như khí, cùng với các giải pháp như công nghệ hydro và thu giữ cacbon, có thể giúp Việt Nam thực hiện mục tiêu trung hòa cacbon. Khí tạo ra nguồn điện đủ linh hoạt, có khả năng củng cố lưới điện để bổ trợ cho các loại điện tái tạo.

Với sự hiện diện mạnh mẽ ở Việt Nam cùng cam kết hỗ trợ kinh tế đất nước tăng trưởng thông qua những công nghệ năng lượng hiệu suất cao mới nhất, GE đang cung cấp các giải pháp phù hợp và kinh nghiệm toàn cầu giúp Việt Nam đáp ứng nhu cầu điện hiện tại đồng thời duy trì tăng trưởng.

Tại Phiên thảo luận, các diễn giả khách mời và đại biểu đã có nhiều trao đổi xung quanh các dự án năng lượng tái tạo trọng điểm trong nước; các rào cản về chính sách, tài chính, công nghệ… trong khi triển khai dự án; mức độ sẵn sàng của EVN trong vai trò trụ cột của ngành điện đối với quá trình chuyển đổi năng lượng sạch; các hoạt động và bài học kinh nghiệm từ Hoa Kỳ trong phát triển các dự án năng lượng tái tạo ở Việt Nam. Nhìn chung, các diễn giả và người tham gia nhận định Hội thảo đã cung cấp một cái nhìn sâu hơn về quá trình chuyển đổi năng lượng; và nỗ lực của các bên để thúc đẩy quá trình này tại Việt Nam.

An Nhiên - Hải Yến