Thông điệp này, được chuyên gia Hồ Phan Minh Đức nhấn mạnh trong bài trình bày chính, phản ánh rất rõ làn sóng chuyển đổi toàn cầu đang diễn ra mạnh mẽ, nơi phát triển bền vững đã trở thành tiêu chuẩn, không còn chỉ là khẩu hiệu.

Trong một thập kỷ qua, các nền kinh tế lớn – đặc biệt là EU và Mỹ – liên tục siết chặt quy định về phát triển bền vững. Từ minh bạch chuỗi cung ứng, truy xuất nguồn gốc, trách nhiệm xã hội đến kiểm soát phát thải và thiết kế sinh thái, loạt yêu cầu mới như CSRD, CSDDD, CBAM hay ESPR/DPP đang đặt doanh nghiệp vào “vùng chiếu sáng” của chuỗi cung ứng toàn cầu.

Đáng chú ý, quy định hộ chiếu sản phẩm kỹ thuật số buộc doanh nghiệp phải minh bạch hoàn toàn về nguyên liệu, vòng đời sản phẩm và dấu chân carbon. Đây là yêu cầu mang tính cách mạng, bởi nó loại bỏ mọi hình thức tuyên bố xanh không có chứng cứ – điều mà chuyên gia Đức gọi là “dấu chấm hết cho greenwashing”. Hay nói cách khác khi hộ chiếu sản phẩm kỹ thuật số (DPP) được áp dụng, từng sản phẩm sẽ được gắn mã định danh. Khi đó, tính minh bạch, khả năng truy xuất nguồn gốc, hỗ trợ kinh tế tuần hoàn được tăng lên và “greenwashing sẽ được ngăn chặn bằng dữ liệu được xác minh”... 

Việt Nam, với cấu trúc nền kinh tế phụ thuộc nhiều vào xuất khẩu dệt may, nông sản, da giày và điện tử, không có lựa chọn nào khác ngoài việc thích ứng. Và nếu doanh nghiệp không kịp chuyển đổi là mất thị trường mà... thị trường này không chỉ rộng lớn mà còn tạo ra hàng chục triệu việc làm trong nước.

Tại Hội nghị toàn quốc về sản xuất và tiêu dùng bền vững năm 2025 do Cục Đổi mới sáng tạo, Chuyển đổi xanh và Khuyến công (Cục ĐCK) tổ chức tại Huế ngày 28/11/2025 vừa qua, nhiều ý kiến đã đặt vấn đề rằng: Khi khung pháp lý toàn cầu siết lại, câu hỏi đặt ra cho doanh nghiệp Việt Nam không phải là có làm hay không, mà là làm như thế nào để không chỉ tồn tại mà còn tận dụng được lợi ích? 

Vấn đề này cũng đã được nhiều chuyên gia của Cục ĐCK và các diễn giả có mặt tại Hội nghị khẳng định: Về bản chất, sản xuất và tiêu dùng bền vững không phải là nhiệm vụ “tốn kém” như nhiều doanh nghiệp lầm tưởng. Những doanh nghiệp tiên phong đã chứng minh điều ngược lại: đầu tư vào công nghệ sạch, tiết kiệm năng lượng và thiết kế bền vững giúp giảm chi phí sản xuất dài hạn, tăng giá trị thương hiệu và dễ tiếp cận nguồn vốn xanh đang ngày càng dồi dào từ các thị trường tài chính quốc tế.

Các yêu cầu về minh bạch nguyên liệu hay truy xuất nguồn gốc thậm chí còn tạo cơ hội để doanh nghiệp Việt Nam tái định vị trong chuỗi cung ứng, từ gia công giá rẻ sang cung cấp sản phẩm có hàm lượng kỹ thuật và trách nhiệm cao hơn. Đây chính là con đường để thoát khỏi “bẫy gia công” kéo dài hàng chục năm.

Người tiêu dùng – Xương sống của hệ sinh thái bền vững

Trong bài trình bày, chuyên gia Hồ Phan Minh Đức nhấn mạnh một điểm quan trọng nhưng thường bị xem nhẹ: nếu không thay đổi hành vi tiêu dùng, mọi nỗ lực của doanh nghiệp chỉ là một nửa của bài toán.

Trên thực tế, người tiêu dùng Việt Nam đang dần có xu hướng quan tâm đến môi trường, nhưng chưa thật sự tạo thành sức ép đủ lớn để buộc doanh nghiệp chuyển đổi. Những thói quen như mua theo khuyến mãi, chuộng hàng rẻ, thay mới liên tục hay ít tham gia tái chế… vẫn còn phổ biến. Trong khi, để chuỗi cung ứng trách nhiệm phải luôn đi kèm với tiêu dùng trách nhiệm. Nghĩa là, một hệ sinh thái bền vững chỉ hoàn chỉnh khi người tiêu dùng phải biết đặt câu hỏi: Sản phẩm này đến từ đâu? Ai làm ra? Có gây hại môi trường không? Có thể tái chế không?

Khi câu hỏi ấy trở thành thói quen, thị trường sẽ tự sàng lọc những doanh nghiệp “làm xanh nửa vời”.

Chuyên gia Hồ Phan Minh Đức đã phác thảo Hệ sinh thái trách nhiệm và khẳng định: Trong tầm nhìn phát triển bền vững, sản xuất và tiêu dùng không thể tách rời. “Chúng phải được kết nối trong một hệ sinh thái trách nhiệm, nơi mọi mắt xích cùng đồng hành. Người tiêu dùng cuối cùng phải là trung tâm của hệ sinh thái trách nhiệm này, bên cạnh nhãn hàng, các nhà cung ứng, nhà sản xuất và các đối tác có liên quan khác”, ông Đức nhấn mạnh.

Ông Đức cũng phác thảo trụ cột về “Chuỗi cung ứng trách nhiệm” bao gồm thiết kế bền vững, công nghệ xanh, truy xuất nguồn gốc, đáp ứng các yêu cầu minh bạch, Logistics xanh, điều kiện lao động song hành cùng trụ cột “Tiêu dùng trách nhiệm”. Theo đó, chuỗi cung ứng trách nhiệm cần đảm bảo: (1) vòng đời sản phẩm, sử dụng nguyên liệu tái chế, tạo sản phẩm bền; (2) tiết kiệm năng lượng, giảm phát thải, không hóa chất độc hại, quản lý chất thải; (3) ứng dụng công nghệ số vào việc truy xuất nguồn gốc (traceability) nguyên liệu và quy trình sản xuất, đáp ứng các yêu cầu minh bạch như Hộ chiếu Sản phẩm Kỹ thuật số (DPP). Đối với trụ cột trách nhiệm, ông Đức đề cập đến các kía cạnh về thay đổi hành vi (chú trọng chất lượng, lựa chọn sản phẩm xanh, mua đúng nhu cầu, không chạy theo khuyến mãi, hiểu đúng về giá); tham gia tái chế (tham gia các chương trình thu hồi sản phẩm để tái sử dụng và tái chế); thúc đẩy kinh tế chia sẻ (khuyến khích cho thuê, sửa chữ, trao đổi đồ đã qua sử dụng để kéo dài vòng đời sản phẩm) và giáo dục tiêu dùng bền vững (cần đưa giáo dục và tiêu dùng bền vững vào trường học, để nâng cao nhận thức cho thế hệ tương lai).

Bài toán cân bằng lợi ích: Không chỉ là môi trường

Một trong những nhận định đáng chú ý của ông Đức trong bài trình bày của mình tại Hội nghị là việc phát triển bền vững không đối lập với mục tiêu tăng trưởng kinh tế. Ngược lại, đây là chìa khóa để đảm bảo tăng trưởng dài hạn và ổn định hơn. “Bền vững thực sự là sự cân bằng giữ kinh tế - xã hội – môi trường”, ông Đức nhấn mạnh.

Khi doanh nghiệp đầu tư vào công nghệ xanh, họ đồng thời tiết kiệm năng lượng, giảm rủi ro pháp lý, nâng cao chất lượng nguồn nhân lực và làm chủ chuỗi giá trị. Cộng đồng được hưởng lợi từ môi trường sạch hơn, điều kiện lao động tốt hơn, còn quốc gia được củng cố uy tín trên thị trường quốc tế.

Tính bền vững vì vậy không chỉ dừng ở môi trường, mà là sự cân bằng giữa kinh tế, xã hội và môi trường – điều mà nhiều quốc gia phát triển đã đặt làm trọng tâm từ nhiều năm qua.

Tuy nhiên, để doanh nghiệp và người dân chuyển đổi, chính sách nhà nước đóng vai trò quyết định. Ông Đức đề xuất một loạt giải pháp: xây dựng tiêu chuẩn quốc gia về thiết kế tuần hoàn và nhãn xanh; mở rộng tín dụng xanh; hỗ trợ doanh nghiệp nhỏ và vừa trong chuyển đổi số và truy xuất nguồn gốc; và phát triển nguồn nguyên liệu bền vững trong nước.

Những động thái này không chỉ hỗ trợ doanh nghiệp giảm chi phí chuyển đổi, mà còn tạo môi trường cạnh tranh lành mạnh, giúp Việt Nam tiến gần hơn tới các chuẩn mực quốc tế.

Có thể thấy, sản xuất và tiêu dùng bền vững đang trở thành “tấm hộ chiếu” để doanh nghiệp Việt Nam bước vào chuỗi cung ứng toàn cầu trong giai đoạn mới. Ai đáp ứng được sẽ có cơ hội mở rộng thị trường, tăng giá trị sản phẩm và xây dựng thương hiệu lâu dài. Ai chậm trễ sẽ bị loại khỏi cuộc chơi.

Phát triển bền vững vì thế không còn là câu chuyện riêng của doanh nghiệp hay cơ quan quản lý, mà là thay đổi cần thực hiện từ nhận thức đến hành vi của toàn xã hội. Khi mỗi doanh nghiệp cam kết trách nhiệm, mỗi người tiêu dùng tiêu dùng có ý thức và Chính phủ đóng vai trò kiến tạo, Việt Nam hoàn toàn có thể xây dựng thương hiệu quốc gia xanh, bền vững và được thế giới tin tưởng. “Sản xuất và tiêu dùng bền vững không còn là lựa chọn, nó là con đường tất yếu. Tất cả cùng chung tay xây dựng thương hiệu xanh Việt Nam và Thế giới”, ông Đức nhấn mạnh.