Trong bối cảnh nguồn tài nguyên đang dần cạn kiệt, những vấn đề về môi trường, biến đổi khí hậu liên tiếp gia tăng và ngày càng trở nên trầm trọng trên toàn cầu, để đạt mục tiêu phát triển bền vững, nhiều quốc gia trên thế giới trong đó có Việt Nam đã và đang nỗ lực trong việc thúc đẩy thực hiện chiến lược chuyển đổi xanh, phát triển xanh, xây dựng nền kinh tế xanh - một hệ thống kinh tế mà trong đó ưu tiên sự bền vững và bảo vệ môi trường, đồng thời thúc đẩy phúc lợi kinh tế và xã hội. Bài viết tập trung làm rõ khái niệm niệm kinh tế xanh và xác định các nhân tố ảnh hưởng đến kết quả thực hiện chiến lược phát triển kinh tế xanh tại Việt Nam.

Từ khóa: phát triển xanh, kinh tế xanh, chuyển đổi xanh, phát triển bền vững.

Kinh tế xanh được sử dụng lần đầu tiên vào năm 1989 bởi các nhà kinh tế môi trường Anh, sau đó đến tháng 6/2012 được chính thức sử dụng tại Hội nghị Thượng đỉnh của Liên Hợp quốc về phát triển bền vững tại Rio de Janeiro, Brasil. Chương trình Môi trường Liên Hiệp Quốc (United Nations Environment Programme - UNEP) định nghĩa kinh tế xanh là một nền kinh tế có lượng các-bon thấp, sử dụng tiết kiệm tài nguyên và bao trùm xã hội. Về bản chất, kinh tế xanh là một hệ thống kinh tế ưu tiên sự bền vững và bảo vệ môi trường, đồng thời thúc đẩy phúc lợi kinh tế và xã hội. Nếu như các mô hình kinh tế truyền thống thường ưu tiên tăng trưởng kinh tế trước mắt mà không quan tâm đến môi trường thì kinh tế xanh về bản chất là một hệ thống kinh tế ưu tiên sự bền vững và bảo vệ môi trường, đồng thời thúc đẩy phúc lợi kinh tế và xã hội. Nền kinh tế xanh được đặc trưng bởi sự chuyển đổi từ các ngành sử dụng nhiều tài nguyên, gây ô nhiễm sang sử dụng các nguồn năng lượng tái tạo, sử dụng các công nghệ mới, sạch hơn, hiệu quả hơn cũng như thực hiện các mô hình kinh tế tuần hoàn, phát triển cơ sở hạ tầng và dịch vụ xanh. Nền kinh tế xanh tuân thủ 5 nguyên tắc chính, trong đó mỗi nguyên tắc đều dựa trên các tiền lệ quan trọng trong chính sách quốc tế gồm nguyên tắc an sinh, nguyên tắc công bằng, nguyên tắc ranh giới hành tinh, nguyên tắc hiệu quả-đầy đủ và nguyên tắc quản trị tốt. Khi nhà nước và tư nhân đầu tư vào các hoạt động kinh tế xanh, xây dựng cơ sở hạ tầng xanh cũng như đầu tư vào tài sản xanh sẽ không chỉ mang lại sự tăng trưởng việc làm và thu nhập cho người lao động, mà còn cho phép giảm lượng phát thải các-bon, giảm thiểu ô nhiễm môi trường, nâng cao hiệu quả sử dụng năng lượng và tài nguyên, mà còn ngăn ngừa sự mất đi các dịch vụ của hệ sinh thái và sự đa dạng sinh học.

Nhận thức được vai trò, tầm quan trọng của kinh tế xanh đặc biệt trong việc khuyến khích phát triển bền vững, giúp chống lại các biến đổi khí hậu, cải thiện hệ sinh thái cũng như đảm bảo kết quả công bằng cho tất cả mọi người trong cộng đồng, tại Việt Nam, ngày 25/9/2012, “Chiến lược quốc gia về tăng trưởng xanh thời kỳ 2011-2020 và tầm nhìn đến năm 2050” được phê duyệt theo Quyết định số 1393/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ. Đây là một cột mốc quan trọng, đánh dấu chiến lược quốc gia đầu tiên, toàn diện về lĩnh vực phát triển kinh tế xanh ở Việt Nam. Ngày 01/10//2021, Thủ tướng Chính phủ tiếp tục ký Quyết định số 1658/QĐ-TTg phê duyệt “Chiến lược quốc gia về tăng trưởng xanh giai đoạn 2021 - 2030, tầm nhìn 2050” với mục tiêu tổng quát là tăng trưởng xanh góp phần thúc đẩy cơ cấu lại nền kinh tế gắn với đổi mới mô hình tăng trưởng, nhằm đạt được thịnh vượng về kinh tế, bền vững về môi trường và công bằng về xã hội; hướng tới nền kinh tế xanh, trung hòa các-bon và đóng góp vào mục tiêu hạn chế sự gia tăng nhiệt độ toàn cầu. Các mục tiêu cụ thể bao gồm: (a) Giảm cường độ phát thải khí nhà kính trên GDP, theo đó đến năm 2030 cường độ phát khí thải nhà kính trên GDP giảm ít nhất 15% so với năm 2014, đến năm 2050 cường độ phát khí thải nhà kính trên GDP giảm ít nhất 30% so với năm 2014;  (b) Xanh hóa các ngành kinh tế; (c) Xanh hóa lối sống và thúc đẩy tiêu dùng bền vững; (d) Xanh hóa quá trình chuyển đổi trên nguyên tắc bình đẳng, bao trùm, nâng cao năng lực chống chịu.

Trong phạm vi nghiên cứu, bài viết tập trung làm rõ khái niệm kinh tế xanh, thống kê kết quả đã đạt được của Việt Nam trong giai đoạn 1 (2011-2021) thực hiện chiến lược phát triển kinh tế xanh và chỉ ra các nhân tố theo phân tích định tính có thể tác động đến kết quả thực hiện chiến lược phát triển kinh tế xanh tại Việt Nam. Xây dựng mô hình cũng như đánh giá tác động định lượng sẽ được tiếp tục thực hiện trong các bài nghiên cứu tiếp theo.

Sau 10 năm nỗ lực thực hiện Chiến lược Phát triển kinh tế xanh (giai đoạn 2011-2021), Việt Nam đã ghi nhận một số những thành tựu nhất định:

- Tốc độ tăng trưởng kinh tế trung bình 10 năm (2011-2021) ở mức 5,65%, giảm 12,9% lượng phát thải khí nhà kính so với kịch bản phát triển bình thường. Năng lượng tiêu hao tính trên GDP trung bình giảm 1,8%/năm.

- Năm 2021 số lượng doanh nghiệp có quy mô siêu nhỏ và nhỏ chiếm tỷ trọng lớn nhất khoảng 69,3%, doanh nghiệp có quy mô nhỏ chiếm 24,5%, doanh nghiệp có quy mô vừa chiếm 3,5% và doanh nghiệp có quy mô lớn là 2,6%. Tuy nhiên số lượng doanh nghiệp cam kết thực hiện phát triển xanh chủ yếu nằm ở nhóm doanh nghiệp có quy mô lớn và một số ít là quy mô vừa (SATRA, Vinamilk, GFS, HHP...). Tỷ lệ doanh nghiệp trong lĩnh vực công nghiệp có nhận thức về sản xuất xanh tăng từ 28% năm 2010 lên 46,9% năm 2020.

- Tính đến ngày 1/12/2021, diện tích đất có rừng đủ tiêu chuẩn để tính tỉ lệ che phủ trên toàn quốc là 13.923.108 ha, tỷ lệ che phủ rừng đạt 42,02% (tăng 0,01% so với năm 2020), đồng thời, ngành Lâm nghiệp cũng có những kết quả ấn tượng khác như diện tích trồng rừng đạt hơn 277.830 ha. Mục tiêu đạt tỷ lệ che phủ rừng toàn quốc ổn định ở mức từ 42% đến 43%, đóng góp hiệu quả vào việc thực hiện cam kết giảm phát thải khí nhà kính trong NCD.

- Trong lĩnh vực nông nghiệp, các chính sách, biện pháp đã và đang được thực thi nhằm hướng các hộ nông dân tới việc làm nông nghiệp sinh thái, hữu cơ, tuần hoàn, phát thải các-bon thấp nhằm nâng cao chất lượng tăng trưởng, giá trị gia tăng, năng lực cạnh tranh và phát triển bền vững, giảm ô nhiễm môi trường nông nghiệp nông thôn, sử dụng hiệu quả tiết kiệm năng lượng, tài nguyên thiên nhiên hướng đến nền kinh tế trung hòa các-bon vào năm 20250.

- Trên cả nước xuất hiện ngày càng nhiều các dự án đầu tư phát triển năng lượng sạch, năng lượng tái tạo. Mục tiêu hướng tới là tỷ lệ các nguồn năng lượng tái tạo trong tổng cung năng lượng sơ cấp đạt khoảng 15-20% vào năm 2023, 25-30% vào năm 2045; quản lý, bảo vệ và sử dụng rừng bền vững diện tích rừng vùng ven biển hiện có và diện tích rừng được tạo mới trong giai đoạn 2021-2030; bảo vệ  môi trường và kết cấu hạ tầng vùng ven biển, chống sa mạc hóa, suy thoái đấy , bảo tồn đa dạng sinh học, giảm phát thải khí nhà kính.

- Theo báo cáo của Bộ Công Thương Việt Nam (MOIT) công bố ngày 30/6/2019, sản lượng điện của Việt Nam năm 2020 đạt khoảng 60.000MW với sự đóng góp chủ yếu của thủy điện và nhiệt điện. Tổng cộng, hai nguồn điện này chiếm khoảng 87,7% tổng công suất điện tại Việt Nam năm 2020, trong khi các loại nhà máy thủy điện nhỏ và năng lượng tái tạo khác chiếm 9,9% còn lại và 2,4% còn lại là nhập khẩu. Trong Quy hoạch Tổng thể phát triển điện lực quốc gia VII sau này là VIII sửa đổi giai đoạn 2011- 2020 và tầm nhìn đến năm 2030, Việt Nam đặt mục tiêu tăng gấp đôi sản lượng điện lên 129.500MW, giảm nguồn năng lượng từ thủy điện và nhiệt xuống còn 59.6%, tăng nguồn năng lượng tái tạo (gió, mặt trời) lên 21% vào năm 2030. (Bảng 1)