Sản xuất xanh định hướng tương lai bền vững ngành cơ khí

Khoa học công nghệ

30/07/2025

Trước làn sóng chuyển đổi xanh đang diễn ra mạnh mẽ trên toàn cầu, ngành cơ khí buộc phải thay đổi để thích nghi không chỉ vì môi trường, mà còn vì sự tồn tại và phát triển lâu dài.

Theo Báo cáo của Hiệp hội Cơ khí Việt Nam (VAMI), cả nước có gần 3.100 doanh nghiệp cơ khí chế tạo với 53.000 cơ sở sản xuất, chiếm gần 30% tổng số doanh nghiệp ngành chế biến - chế tạo tại Việt Nam. Ngành cơ khí hiện đóng vai trò cung cấp thiết bị, linh kiện và máy móc cho hàng loạt lĩnh vực chủ chốt như sản xuất, xây dựng, giao thông vận tải và năng lượng. Tuy nhiên, chính tính chất đặc thù như tiêu thụ kim loại nặng, sử dụng máy móc vận hành bằng nhiên liệu hóa thạch và phát sinh nhiều chất thải rắn, chất lỏng và khí độc đã khiến ngành này bị liệt kê vào nhóm có mức độ phát thải cao.

Doanh nghiệp cơ khí nỗ lực sản xuất xanh để đáp ứng các tiêu chuẩn trong nước và quốc tế (Ảnh: UPT)

Một số báo cáo quốc tế đã chỉ ra rằng ngành luyện kim, trong đó có cơ khí nặng là một trong những ngành phát thải lớn nhất trong khu vực công nghiệp toàn cầu, đặc biệt liên quan đến sản xuất thép. Một tấn thép thông thường có thể phát thải hơn 2 tấn CO₂ trong toàn bộ chu trình sản xuất.

Do đó, không chỉ là bài toán môi trường, xanh hóa còn là yêu cầu bắt buộc để đáp ứng các tiêu chuẩn quốc tế. Các thị trường lớn như EU, Mỹ, Nhật Bản ngày càng siết chặt các tiêu chí liên quan đến phát thải carbon, sử dụng năng lượng sạch và truy xuất nguồn gốc nguyên vật liệu. Nếu không thích ứng, doanh nghiệp cơ khí sẽ bị loại khỏi chuỗi cung ứng toàn cầu.

Công nghệ và tư duy mới cho ngành cơ khí xanh

Thời gian gần đây, ngành cơ khí Việt Nam đã có nhiều chuyển biến tích cực, từng bước làm chủ công nghệ, mở rộng đầu tư nâng cao chất lượng sản phẩm và tỷ lệ nội địa hóa cũng như phát triển thị trường.

Nhiều doanh nghiệp cơ khí trong nước đang tích cực áp dụng mô hình sản xuất xanh nhằm nâng cao hiệu quả vận hành và đáp ứng các tiêu chuẩn môi trường quốc tế. Điển hình như Công ty Cổ phần Phụ tùng Máy số 1 (FUTU1) đã lắp đặt hệ thống lọc bụi trung tâm để tái chế kim loại, kết hợp sử dụng điện mặt trời và cải tiến thiết kế khuôn nhằm giảm phế liệu. Nhờ đó, doanh nghiệp tiết kiệm được gần 18% chi phí sản xuất và đáp ứng các yêu cầu kiểm toán môi trường từ đối tác nước ngoài.

Hay như Công ty Cổ phần FUMEE TECH đã phát triển nhà máy thông minh tích hợp công nghệ giám sát năng lượng và tái sử dụng tài nguyên. Công ty cũng áp dụng gia công không dầu và xử lý nước thải sinh học để giảm thiểu phát thải. Những nỗ lực này không chỉ giúp tối ưu hóa vận hành mà còn giúp FUMEE TECH đạt chứng nhận ISO 14001 và trở thành đối tác của nhiều tập đoàn châu Âu.

FUTU1 đầu tư đồng bộ dây chuyền sản xuất hiện đại nhằm giảm chi phí sản xuất và đáp ứng yêu cầu kiểm toán môi trường (Ảnh: ckds)

Theo đánh giá, việc áp dụng mô hình sản xuất xanh không chỉ góp phần bảo vệ môi trường mà còn trở thành lợi thế cạnh tranh quan trọng cho các doanh nghiệp cơ khí Việt Nam trong chuỗi giá trị toàn cầu. Khi các tập đoàn đa quốc gia như Toyota, Samsung, Bosch hay Apple ngày càng siết chặt yêu cầu về tiêu chuẩn môi trường, khả năng đáp ứng tiêu chí xanh đã trở thành điều kiện tiên quyết không chỉ để được lựa chọn mà còn để duy trì mối quan hệ hợp tác lâu dài với các khách hàng quốc tế.

Tuy vậy, quá trình thúc đẩy sản xuất xanh trong ngành cơ khí tại Việt Nam vẫn đối mặt với không ít thách thức. Trong đó, rào cản lớn nhất là chi phí đầu tư ban đầu cao, đặc biệt gây áp lực với các doanh nghiệp nhỏ và vừa vốn hạn chế về nguồn lực tài chính.

Bên cạnh đó, nhiều đơn vị thiếu thông tin, tư vấn chuyên môn cũng như hướng dẫn kỹ thuật phù hợp với đặc thù từng phân ngành khiến việc tiếp cận công nghệ xanh gặp nhiều khó khăn. Không ít doanh nghiệp vẫn duy trì thói quen sản xuất lạc hậu, tư duy ngắn hạn, ngại thay đổi và chậm ứng dụng chuyển đổi số, dẫn đến việc chưa nhận thức đầy đủ về lợi ích lâu dài của mô hình sản xuất bền vững.

Giải pháp phát triển bền vững

Để xanh hóa trở thành động lực thực sự, cần một chiến lược tổng thể từ cấp doanh nghiệp đến chính sách vĩ mô, với các giải pháp mang tính dài hạn và thực tiễn.

Trước hết, các doanh nghiệp cần mạnh dạn đầu tư vào công nghệ sạch và tự động hóa. Các hệ thống gia công CNC, robot công nghiệp, công nghệ laser, in 3D và dây chuyền xử lý khép kín không chỉ giúp giảm phát thải mà còn tăng năng suất, nâng cao chất lượng sản phẩm. Đặc biệt, việc triển khai mô hình “nhà máy thông minh” sử dụng dữ liệu lớn (Big Data), trí tuệ nhân tạo (AI) và internet vạn vật (IoT) sẽ là giải pháp đột phá để quản trị năng lượng và môi trường hiệu quả.

Tự động hóa đóng vai trò then chốt trong ngành cơ khí

Tiếp đến là nguồn nhân lực. Các trường đại học, viện đào tạo và doanh nghiệp cần phối hợp xây dựng chương trình đào tạo kỹ sư cơ khí theo hướng “kép”: vừa am hiểu kỹ thuật, vừa có tư duy môi trường và phát triển bền vững. Cần thúc đẩy các chương trình học thực tiễn, khuyến khích sinh viên tham gia nghiên cứu công nghệ sạch, thiết kế sản phẩm xanh, mô hình kinh tế tuần hoàn.

Đặc biệt, các chính sách hỗ trợ từ Nhà nước đóng vai trò dẫn dắt. Những ưu đãi tín dụng xanh, giảm thuế nhập khẩu thiết bị tiết kiệm năng lượng, trợ giá năng lượng tái tạo cho cơ sở sản xuất… là điều kiện quan trọng để doanh nghiệp mạnh dạn đầu tư. Đồng thời, cần sớm xây dựng bộ tiêu chí “Doanh nghiệp cơ khí xanh” và “Sản phẩm cơ khí thân thiện môi trường” để làm căn cứ chứng nhận, phân hạng và định hướng đầu tư thị trường.

Cuối cùng, sự hợp tác quốc tế và liên kết chuỗi cung ứng bền vững sẽ mở ra cơ hội tiếp cận công nghệ, tiêu chuẩn và thị trường toàn cầu. Các chương trình hỗ trợ từ GIZ (Đức), JICA (Nhật Bản), UNIDO, hay các quỹ khí hậu quốc tế có thể là nguồn lực quan trọng để doanh nghiệp cơ khí Việt thực hiện chuyển đổi xanh một cách bền vững và hiệu quả.

Tuệ Lâm

Tags: