Chi phí năng lượng leo thang và áp lực cắt giảm phát thải ngày càng lớn đang buộc doanh nghiệp phải tìm kiếm những cách quản lý hiệu quả hơn. Quản lý năng lượng không chỉ giúp giảm gánh nặng chi phí sản xuất mà còn tạo ra lợi thế cạnh tranh trong hội nhập quốc tế. Tiêu chuẩn ISO 50001 là bộ tiêu chuẩn quốc tế quan trọng mở đường cho các doanh nghiệp hướng tới phát triển bền vững và hiện thực hóa mục tiêu phát thải ròng bằng “0” vào năm 2050.

ISO 50001 được Tổ chức Tiêu chuẩn hóa quốc tế (ISO) ban hành từ năm 2011 và hiện đã được áp dụng tại hơn 120 quốc gia. Theo Cơ quan Năng lượng Quốc tế (IEA), tiêu chuẩn này có thể giúp doanh nghiệp tiết kiệm từ 10 - 20% mức tiêu thụ năng lượng, đồng thời giảm đáng kể lượng khí CO₂ phát thải ra môi trường. Đức, Nhật Bản và Hàn Quốc là những quốc gia đi đầu, khi đưa ISO 50001 trở thành một phần trong chính sách năng lượng quốc gia và triển khai rộng rãi tại các ngành công nghiệp trọng điểm.

Tại Việt Nam, nhiều doanh nghiệp trong các lĩnh vực tiêu thụ năng lượng lớn như xi măng, thép, dệt may, giấy và nhựa đã bắt đầu áp dụng ISO 50001 và ghi nhận hiệu quả rõ rệt. Ngành xi măng có Vicem Hoàng Thạch, Vicem Bút Sơn tiết kiệm hàng chục triệu kWh điện mỗi năm, giảm chi phí hàng trăm tỷ đồng. Trong lĩnh vực thép, Tập đoàn Hòa Phát đã đưa quản lý năng lượng vào quy trình sản xuất, kết hợp cải tiến công nghệ để nâng cao hiệu suất. Ngành dệt may, vốn phụ thuộc vào thị trường xuất khẩu, cũng coi ISO 50001 là “tấm hộ chiếu xanh”. May 10 là một ví dụ điển hình, khi ứng dụng tiêu chuẩn này để thay thế dần nhiên liệu hóa thạch bằng điện sinh khối.

Tuy vậy, hành trình áp dụng ISO 50001 vẫn còn nhiều khó khăn. Doanh nghiệp nhỏ và vừa thiếu vốn để đầu tư, nhân lực quản lý năng lượng còn hạn chế, nhận thức của lãnh đạo chưa đầy đủ. Bên cạnh đó, chính sách khuyến khích hiện có mới dừng lại ở mức hỗ trợ cơ bản, chưa đủ để tạo động lực mạnh mẽ cho làn sóng áp dụng rộng khắp.

Để ISO 50001 thực sự trở thành đòn bẩy cho quản lý năng lượng, sự vào cuộc đồng bộ từ Nhà nước, doanh nghiệp đến các tổ chức quốc tế là yếu tố quyết định. Trước hết, khung pháp lý và chính sách cần được hoàn thiện, đặc biệt là những quy định khuyến khích áp dụng ISO 50001 trong các ngành tiêu thụ năng lượng lớn như xi măng, thép, dệt may, giấy và nhựa. 

Bên cạnh đó, các công cụ tài chính như tín dụng xanh, quỹ hỗ trợ đổi mới công nghệ hay ưu đãi thuế khi đầu tư thiết bị tiết kiệm năng lượng cần được triển khai rộng rãi, giúp doanh nghiệp vượt qua rào cản vốn đầu tư ban đầu. Cần tăng cường các chương trình đào tạo quốc gia về ISO 50001, hướng tới hình thành mạng lưới chuyên gia, kiểm toán viên và tổ chức tư vấn trong nước, qua đó giảm phụ thuộc vào nguồn lực quốc tế.

Về phía doanh nghiệp, ISO 50001 không nên chỉ được nhìn nhận như một thủ tục hành chính để đáp ứng quy định, mà phải trở thành một phần trong chiến lược phát triển bền vững dài hạn. Hệ thống quản lý năng lượng cần được gắn liền với toàn bộ chuỗi giá trị, từ sản xuất đến logistics và phân phối.

Trong bối cảnh các thị trường lớn như EU, Mỹ hay Nhật Bản ngày càng siết chặt tiêu chuẩn về phát thải, việc áp dụng ISO 50001 chính là “tấm hộ chiếu xanh” giúp doanh nghiệp nâng cao uy tín, mở rộng thị trường xuất khẩu và gia tăng sức cạnh tranh. Không chỉ dừng lại ở quy trình quản lý, doanh nghiệp cũng nên tận dụng công nghệ số như hệ thống giám sát năng lượng trực tuyến, trí tuệ nhân tạo trong tối ưu hóa vận hành hay blockchain để minh bạch hóa dữ liệu phát thải.

Bên cạnh nỗ lực trong nước, hợp tác quốc tế giữ vai trò quan trọng để thúc đẩy áp dụng ISO 50001. Việt Nam có thể tận dụng sự hỗ trợ kỹ thuật và tài chính từ các tổ chức như UNIDO, Ngân hàng Thế giới, GIZ (Đức) hay JICA (Nhật Bản), đồng thời học hỏi mô hình thành công từ các quốc gia đi đầu trong quản lý năng lượng. Việc tăng cường hợp tác khu vực, đặc biệt trong ASEAN, cũng sẽ giúp Việt Nam không chỉ tiếp nhận kinh nghiệm mà còn chia sẻ thực tiễn, hướng tới xây dựng một hệ thống chứng nhận và tiêu chuẩn chung cho khu vực.

Theo đánh giá ISO 50001 không đơn thuần là một bộ tiêu chuẩn kỹ thuật về quản lý năng lượng, mà còn là nền tảng quan trọng giúp doanh nghiệp định hình lộ trình phát triển bền vững trong dài hạn. Việc áp dụng tiêu chuẩn này giúp doanh nghiệp tiết kiệm chi phí, giảm phụ thuộc vào nhiên liệu hóa thạch, đồng thời nâng cao uy tín trong chuỗi cung ứng toàn cầu, nơi mà minh bạch về phát thải và hiệu quả năng lượng đang trở thành yêu cầu bắt buộc.