Tại Việt Nam hiện có hơn 500 doanh nghiệp ngành giấy đang hoạt động với sản lượng toàn ngành đạt khoảng 8,2 triệu tấn mỗi năm, trong đó hơn 80% là giấy bao bì. Mặc dù giấy thu hồi trong nước và nhập khẩu hiện là nguồn nguyên liệu chính, tuy nhiên Việt Nam vẫn phải nhập khẩu bột giấy do chưa tận dụng triệt để nguồn tài nguyên nội địa.

Mặt khác, trong quá trình phát triển, ngành giấy từng được xem là một trong những lĩnh vực có nguy cơ gây ô nhiễm môi trường cao nhất. Nguyên nhân chủ yếu đến từ việc sử dụng lượng nước rất lớn trong quá trình sản xuất, đặc biệt là ở công đoạn tẩy trắng chiếm tới 50 - 70% lượng nước thải và tới 95% dòng thải ô nhiễm. Mỗi tấn sản phẩm có thể phát sinh tới 48kg chất thải rắn.

Trước thực trạng đó, mô hình kinh tế tuần hoàn đang được nhiều chuyên gia đánh giá là giải pháp thiết thực và hiệu quả. Theo thống kê, việc tái chế 1 tấn giấy có thể tiết kiệm được tới 17 cây gỗ, 26.000 lít nước, 4.000 kWh điện, 270 lít dầu và 3,5m³ đất chôn lấp. Đồng thời, tái chế giúp giảm 65% điện năng sử dụng, giảm 35% nguy cơ ô nhiễm và tới 74% lượng khí thải ô nhiễm không khí.

Theo ông Hoàng Trung Sơn - Chủ tịch Hiệp hội Giấy và Bột giấy Việt Nam (VPPA), việc tái chế giấy, tiết kiệm nước và năng lượng, đồng thời phát triển năng lượng tái tạo là những trụ cột quan trọng để ngành giấy Việt Nam đạt được mục tiêu phát triển bền vững. Trên thế giới cũng đã có nhiều mô hình tái chế giấy chứng minh hiệu quả kinh tế và môi trường rõ rệt. Đó là minh chứng cho tiềm năng phát triển kinh tế tuần hoàn trong ngành giấy Việt Nam, đặc biệt khi người tiêu dùng và các đối tác quốc tế ngày càng ưu tiên các sản phẩm thân thiện với môi trường.

Theo giới chuyên gia, để hiện thực hóa mục tiêu phát triển bền vững, ngành giấy cần ưu tiên đầu tư vào công nghệ hiện đại, số hóa quy trình sản xuất và áp dụng hệ thống quản trị theo tiêu chuẩn ESG (Môi trường - Xã hội - Quản trị). Đây là những nền tảng quan trọng giúp doanh nghiệp vừa nâng cao hiệu quả vận hành, vừa đáp ứng yêu cầu của thị trường toàn cầu đang ngày càng ưu tiên tính bền vững và minh bạch trong chuỗi cung ứng.

Việc ứng dụng công nghệ tiên tiến không chỉ giúp giảm tiêu hao tài nguyên như nước, điện, hóa chất… mà còn tối ưu hóa quy trình xử lý nước thải và chất thải rắn, từ đó giảm đáng kể chi phí vận hành và xử lý môi trường trong dài hạn. Các dây chuyền sản xuất giấy hiện đại từ các nước như Nhật Bản, Hàn Quốc hay châu Âu sẽ cho phép tái sử dụng nước lên đến 90%, giảm lượng bùn thải và giảm phát thải khí nhà kính.

Tuy nhiên, rào cản lớn hiện nay là chi phí đầu tư ban đầu còn cao, khiến nhiều doanh nghiệp, đặc biệt là doanh nghiệp nhỏ và vừa (SMEs) e ngại thay đổi. Do đó, việc xây dựng cơ chế chính sách hỗ trợ tài chính cụ thể, thiết thực từ phía Nhà nước là rất cần thiết. Các hình thức như tín dụng xanh, miễn giảm thuế nhập khẩu thiết bị công nghệ sạch, hỗ trợ lãi suất, hoặc quỹ đổi mới công nghệ quốc gia... cần được thiết kế linh hoạt, phù hợp với đặc thù ngành giấy.

Bên cạnh đó, các chương trình chuyển giao công nghệ giữa các doanh nghiệp trong nước với đối tác nước ngoài, hoặc giữa doanh nghiệp và viện nghiên cứu, trường đại học, cần được thúc đẩy mạnh mẽ hơn. Những mô hình hợp tác ba bên (nhà nước - doanh nghiệp - trường học) không chỉ giúp rút ngắn khoảng cách công nghệ, mà còn tạo ra các giải pháp sáng tạo và phù hợp với điều kiện sản xuất tại Việt Nam.

Đặc biệt, công nghệ hiện đại đòi hỏi đội ngũ vận hành và quản lý phải có kiến thức và kỹ năng tương ứng. Do đó, đổi mới công nghệ cần song hành với đào tạo nhân lực kỹ thuật công nghệ và quản trị bền vững, đây là điều kiện quan trọng trong bối cảnh ngành giấy đang hướng tới mục tiêu giảm phát thải, chuyển đổi số và quản lý vòng đời sản phẩm.

Ngoài ra, việc phát triển hệ thống thu gom, phân loại, tái chế giấy phế liệu một cách đồng bộ cũng góp phần quan trọng trong hành trình đưa ngành giấy vận hành hiệu quả theo mô hình kinh tế tuần hoàn. Việc triển khai mô hình “Trách nhiệm mở rộng của nhà sản xuất” (EPR) theo Luật Bảo vệ môi trường 2020 sẽ tạo áp lực cũng như động lực để các doanh nghiệp giấy chủ động hơn trong khâu thu hồi, tái chế và xử lý sản phẩm sau tiêu dùng.