Tiêu dùng xanh không còn là lựa chọn mang tính cá nhân, mà đã trở thành một phần của trách nhiệm cộng đồng trong quá trình chuyển đổi hướng đến phát triển bền vững. Bằng việc ưu tiên các sản phẩm thân thiện với môi trường, người tiêu dùng ngày nay không chỉ đang bảo vệ sức khỏe của chính mình mà còn góp phần định hình lại cách doanh nghiệp sản xuất, kinh doanh, từ đó tác động trực tiếp đến chiến lược phát triển xanh của toàn xã hội.

Sự thay đổi này đang bắt đầu từ những hành vi tưởng như rất nhỏ. Tại TP.HCM, hệ thống MM Mega Market nhiều năm qua đã ngừng phát túi nilon cho khách hàng. Thay vào đó là thùng carton tái chế, túi cá nhân, cùng với hệ thống phân loại rác tại nguồn, giúp tái sử dụng rác hữu cơ, giảm hơn 400 tấn rác thải mỗi năm. Không chỉ xử lý tốt đầu ra, doanh nghiệp này còn đầu tư điện mặt trời áp mái tại nhiều trung tâm, giảm hơn 5.000 tấn CO₂ phát thải ra môi trường mỗi năm. Điều quan trọng là những mô hình này đang được người tiêu dùng đón nhận, dù ban đầu không ít người còn bỡ ngỡ.

Nâng cao trách nhiệm cộng đồng thông qua hành vi tiêu dùng cá nhân (Ảnh: ecoeshop)

Tại Hà Nội, tiêu dùng xanh cũng đang từng bước hình thành như một lối sống mới. Nhiều chuỗi siêu thị giảm mạnh sử dụng túi nilon, khuyến khích khách mang túi cá nhân, đổi điểm thưởng cho hành vi tiêu dùng thân thiện với môi trường. Các cửa hàng đồ uống, quán cà phê cũng chuyển sang sử dụng ống hút giấy, ly thủy tinh thay cho sản phẩm nhựa dùng một lần, bất chấp chi phí tăng cao. Điều này cho thấy, khi người tiêu dùng thay đổi, doanh nghiệp sẽ điều chỉnh theo và ngược lại, khi doanh nghiệp tiên phong hành động, họ có thể khơi dậy nhu cầu tiêu dùng có trách nhiệm trong cộng đồng.

“Tôi bắt đầu thay đổi thói quen tiêu dùng cách đây khoảng một năm, khi thấy con trai 6 tuổi của mình hỏi: ‘Mẹ ơi, sao nhà mình dùng nhiều túi nilon thế?’ Câu hỏi tưởng chừng đơn giản lại khiến tôi suy nghĩ rất nhiều. Từ đó, tôi chuyển sang mang túi vải đi chợ, dùng hộp thủy tinh đựng đồ ăn thay vì hộp nhựa dùng một lần. Khi đi siêu thị, tôi ưu tiên chọn sản phẩm có bao bì giấy, có nhãn ‘thân thiện với môi trường’. Ban đầu hơi bất tiện, giá cả cũng cao hơn một chút, nhưng giờ tôi thấy đây là lựa chọn xứng đáng. Tôi tin rằng nếu mỗi người thay đổi một chút thì cả thành phố sẽ khác đi rất nhiều.” Lê Thu Trang (giáo viên tiểu học, phường Đống Đa, Hà Nội)

Tại Cần Thơ, tiêu dùng xanh gắn liền với định hướng phát triển nông nghiệp tuần hoàn, ít phát thải. Bên cạnh các chương trình trồng cây, tiết kiệm năng lượng và giảm rác thải, thành phố đang đầu tư nhà máy xử lý rác công suất lớn, kết hợp nâng cấp hạ tầng thu gom rác cơ giới hóa. Tuy nhiên, hành trình chuyển đổi này cũng không ít gian nan. Tình trạng sử dụng thuốc bảo vệ thực vật bừa bãi, phân bón hóa học quá mức hay thói quen tiêu dùng tiện lợi vẫn là rào cản phổ biến. Giá thành cao hơn từ 20 - 40% của các sản phẩm xanh cũng là yếu tố khiến người dân còn e ngại khi lựa chọn.

Với doanh nghiệp, nhất là khối vừa và nhỏ, chuyển đổi sản xuất xanh đòi hỏi nguồn lực tài chính và công nghệ mà không phải ai cũng sẵn sàng đầu tư. Bài toán giữa lợi nhuận ngắn hạn và tăng trưởng bền vững lâu dài luôn là một thách thức lớn, đặc biệt trong bối cảnh thị trường còn chưa thực sự ưu tiên các sản phẩm xanh một cách rõ rệt.

Theo Tiến sĩ Bùi Thị An - Chủ tịch Hội Nữ trí thức Hà Nội, để tiêu dùng xanh trở thành lối sống lan tỏa, không thể chỉ trông chờ vào nỗ lực đơn lẻ. Cần hoàn thiện hành lang pháp lý, tăng cường truyền thông về lợi ích và giá trị của tiêu dùng xanh, đồng thời phổ biến các mô hình tốt, lồng ghép với các giá trị truyền thống như trong Cuộc vận động “Người Việt Nam ưu tiên dùng hàng Việt Nam”. Khi người tiêu dùng hiểu rõ tác động của mỗi lựa chọn nhỏ, và khi doanh nghiệp, nhà nước cùng chung tay kiến tạo môi trường tiêu dùng bền vững, thì sống xanh sẽ không còn là khẩu hiệu, mà trở thành hành động thực tế, thường ngày.

Tuệ Lâm