Tro xỉ là sản phẩm phụ của quá trình đốt than trong các nhà máy nhiệt điện, bao gồm hai thành phần chính: tro bay (fly ash) và xỉ đáy (bottom ash). Mặc dù lượng tro xỉ phát sinh rất lớn, nhưng hiện nay chỉ khoảng 20% trong số đó được tái sử dụng. Phần lớn còn lại phải được xử lý và chôn lấp, gây áp lực lên các bãi chôn lấp và tạo ra nguy cơ ô nhiễm môi trường nghiêm trọng. Trong khi đó, nếu được tái sử dụng đúng cách, tro xỉ không chỉ giúp giảm thiểu ô nhiễm mà còn có thể mang lại nhiều lợi ích kinh tế và xã hội.

Một trong những ứng dụng phổ biến nhất của tro xỉ là trong ngành xây dựng, đặc biệt là sản xuất xi măng và bê tông. Tro bay, với các đặc tính hóa học đặc biệt, có thể thay thế một phần xi măng trong sản xuất bê tông, mang lại lợi ích kép: giảm chi phí sản xuất và tiết kiệm tài nguyên thiên nhiên. Một số nghiên cứu đã chỉ ra rằng, tro bay có thể thay thế từ 15-30% xi măng trong sản xuất, giúp giảm phát thải CO2. Mỗi tấn xi măng sản xuất từ tro bay có thể giảm khoảng 0,8 tấn CO2 phát thải vào không khí. Đây là một con số đáng kể khi xét đến mức độ tiêu thụ xi măng toàn cầu, với sản lượng lên đến khoảng 70 triệu tấn mỗi năm chỉ riêng tại Việt Nam.

Ngoài ra, tro xỉ cũng được ứng dụng trong sản xuất bê tông và các vật liệu xây dựng khác với khả năng chống mài mòn và chống thấm cao hơn so với bê tông thông thường. Điều này không chỉ giúp nâng cao chất lượng các sản phẩm xây dựng mà còn đóng góp vào việc giảm thiểu lượng chất thải ra môi trường. Hơn nữa, tro xỉ cũng có thể được sử dụng để sản xuất gạch, một sản phẩm xây dựng thiết yếu trong quá trình đô thị hóa.

Trong lĩnh vực nông nghiệp, tro xỉ cũng đang dần được nghiên cứu và áp dụng. Các nghiên cứu từ Học viện nông nghiệp Việt Nam cho thấy tro bay chứa nhiều nguyên tố vi lượng như canxi, kali, magie, có lợi cho cây trồng. Nó có thể được sử dụng làm phân bón hoặc cải tạo đất, giúp cải thiện độ pH của đất và cung cấp thêm dưỡng chất cho cây trồng, không chỉ giúp giảm chi phí phân bón hóa học mà còn nâng cao hiệu quả sản xuất nông nghiệp, đặc biệt là ở những vùng đất chua.

Những năm gần đây, nhiều nhà máy nhiệt điện lớn tại Việt Nam đã bắt đầu triển khai các chương trình tái sử dụng tro xỉ. Chẳng hạn, Nhà máy Nhiệt điện Vĩnh Tân 2 tại Bình Thuận đã tái chế một phần tro xỉ để sản xuất vật liệu xây dựng, đồng thời phối hợp với các đơn vị nghiên cứu để phát triển các công nghệ mới giúp tối ưu hóa việc tái sử dụng. Theo báo cáo từ Tổng Công ty Phát điện 3, Nhà máy Nhiệt điện Vĩnh Tân 2 hiện nay đã tái sử dụng khoảng 80% lượng tro xỉ phát sinh, chủ yếu trong sản xuất bê tông và vật liệu xây dựng. 

Mặc dù việc tái sử dụng tro xỉ mang lại nhiều lợi ích, nhưng vẫn tồn tại không ít thách thức. Việc thiếu cơ sở hạ tầng và công nghệ xử lý tro xỉ đồng bộ, cùng với sự thiếu phối hợp giữa các cơ quan chức năng, đang cản trở quá trình tái chế hiệu quả. Hơn nữa, tiêu thụ tro xỉ trong ngành xây dựng cũng gặp khó khăn do yêu cầu kỹ thuật và tiêu chuẩn sản phẩm khá khắt khe. 

Để giải quyết những vấn đề này, cần có những chính sách rõ ràng và hỗ trợ từ phía chính phủ nhằm thúc đẩy việc tái sử dụng tro xỉ. Bên cạnh đó, cần đẩy mạnh các nghiên cứu và phát triển công nghệ tái chế, cùng với việc xây dựng các tiêu chuẩn quản lý chất lượng sản phẩm từ tro xỉ, giúp đảm bảo an toàn và hiệu quả trong việc sử dụng nguồn tài nguyên này.

Việc tái sử dụng tro xỉ không chỉ giúp giảm thiểu ô nhiễm mà còn góp phần vào phát triển bền vững nền kinh tế. Bằng cách tối ưu hóa công nghệ tái chế và thúc đẩy hợp tác giữa các cơ quan, tổ chức, và doanh nghiệp, tro xỉ sẽ trở thành một nguồn tài nguyên quý giá thay vì chỉ là một chất thải cần phải xử lý. Đây là một bước đi quan trọng trong hành trình hướng tới một nền kinh tế xanh và bền vững cho Việt Nam và toàn cầu.