Hiện nay phòng chống dịch Covid-19 đang là nhiệm vụ được đặt lên hàng đầu. Một trong những giải pháp được nhiều quốc gia và người dân lựa chọn là đeo khẩu trang y tế. Tuy nhiên đây là vật dụng chỉ sử dụng một lần, nên lượng xả ra môi trường mỗi ngày là vô cùng lớn, gây ra tình trạng ô nhiễm môi trường và nguy cơ lây nhiễm trong cộng đồng.
Nghìn chiếc khẩu trang thải ra môi trường mỗi ngày
Ảnh ST
Cùng với sự lây lan của dịch Covid-19, số lượng khẩu trang y tế được sử dụng cũng ngày càng nhiều. Chúng ta không thể phủ nhận lợi ích mà nó mang lại, nhưng cũng nảy sinh không ít vấn đề nhất là vấn đề rác thải và môi trường từ khẩu trang y tế. Hiện nay rác thải từ khẩu trang y tế và xử lý rác thải khẩu trang y tế lại trở thành một vấn đề nóng hơn bao giờ hết. Trọng lượng bình quân của một chiếc khẩu trang y tế 3 lớp khoảng 30g, nếu dựa trên ước tính khiêm tốn mỗi ngày có 100 triệu chiếc khẩu trang y tế 3 lớp thải bỏ thì mỗi ngày có 300 tấn rác thải loại này, một con số không nhỏ chút nào và lại mang đến nguy cơ gây ô nhiễm môi trường và phát tán mầm bệnh. Hiện nay, nhiều thành phố trên thế giới và cả ở Việt Nam đã công bố một số số liệu về việc rác thải khẩu trang y tế đã tăng vọt trong khoảng thời gian gần đây.
Dữ liệu do Bộ Sinh thái và Môi trường Trung Quốc (MEE) đưa ra ngày 13/2 cho thấy, tỉnh Hồ Bắc, nơi virus corona mới lần đầu xuất hiện vào tháng 12, có công suất xử lý chất thải y tế là 317,5 tấn/ngày vào ngày 11/2, tăng so với 180 tấn/ngày so với trước khi dịch Covid-19 bùng phát. Các bệnh viện ở Vũ Hán với dân số 11 triệu người, đã thải ra hơn 240 tấn rác y tế mỗi ngày trong thời kỳ bùng phát dịch Covid-19 kể từ cuối tháng 12/2019 đến nay. Trước khi dịch Covid-19 bùng phát, mỗi ngày chỉ có 40 tấn rác y tế ở Vũ Hán.
Ở Việt Nam thời điểm trước khi bùng phát dịch Covid-19, mỗi ngày có khoảng 120.000 mét khối nước thải y tế và 350 đến 400 tấn chất thải y tế được thải ra, trong đó có tới 42 tấn chất thải y tế độc hại cần được xử lý. Còn trong thời điểm dịch bệnh này, số lượng rác thải y tế, khẩu trang y tế lớn gấp nhiều lần.
Thành phố Đà Nẵng, với 1.134.310 người (theo kết quả Tổng điều tra dân số năm 2019) cộng thêm số lượng lớn khách du lịch và người dân vãng lai từ nơi khác đến thành phố hàng ngày. Theo đó, trung bình mỗi người dân Đà Nẵng sử dụng 1khẩu trang/ngày khi đi ra ngoài. Có thể thấy số lượng rác khẩu trang thải bỏ hàng ngày là một con số quá lớn đối với đối với thành phố Đà Nẵng.
Con số này còn lớn hơn rất nhiều với hai đô thị lớn nhất cả nước là Hà Nội và Hồ Chí Minh. Trong tình hình dịch bệnh Covid 19, người dân trong cả nước đều phải đeo khẩu trang khi đến nơi công cộng thì rác thải khẩu trang ở khu vực nào cũng vô cùng nhiều.
Mỗi ngày, hàng nghìn chiếc khẩu trang đang thải ra môi trường, đây là nguyên nhân rác khẩu trang có mặt ở mọi nơi. Trong những tháng vừa qua, rác khẩu trang y tế tăng vọt ở những điểm thu gom rác, ở lòng đường, vỉa hè hay bất cứ đâu mà người dân có thể xả rác được. Điều đáng nói ở đây là các loại khẩu trang y tế vẫn chưa được phân loại và vẫn lẫn trong rác thải sinh hoạt. Đây là nguy cơ tiềm ẩn lớn về việc ô nhiễm môi trường cũng như dịch bệnh trong giai đoạn dịch Covid-19 đang lây lan mạnh mẽ.
Hậu quả của rác thải khẩu trang y tế đối với môi trường
Thứ nhất, nguy cơ phát tán dịch bệnh từ rác thải khẩu trang. Các loại khẩu trang y tế hiện nay không có khả năng tiêu diệt các tác nhân gây bệnh như virus, vi khuẩn, nấm. Sau khi dùng một lần và bỏ đi, chính các khẩu trang thải bỏ này lại là nơi phát sinh nguồn bệnh. Bởi vì các loại siêu vi, vi khuẩn, nấm vẫn tiếp tục sinh sôi nảy nở trong lớp sợi của khẩu trang. Không chỉ là virus Covid-19 mà tất cả những loại vi sinh vật khác từ người có bệnh đều có thể ở trong đó.
Thứ hai, nguy cơ ô nhiễm môi trường từ rác thải khẩu trang y tế. Khẩu trang y tế làm bằng các chất liệu vải không dệt khá bền nên khó phân huỷ ở môi trường tự nhiên. Khẩu trang đã dùng cho người nhiễm bệnh được lực lượng y tế được một số nước xếp vào loại rác thải y tế độc hại phải được xử lí đặc biệt, không đưa ra bãi rác. Nếu không được xử lý đúng quy trình, chúng tồn tại ở môi trường, gây ô nhiễm không khí và ô nhiễm nguồn đất, nước.
Thứ ba, ảnh hưởng cảnh quan môi trường sống. Những ngày này ra đường hay công viên không khó bắt gặp hình ảnh những chiếc khẩu trang y tế bị vứt bỏ khắp nơi. Đặc biệt là các đô thị lớn như Hà Nội, Đà Nẵng, Thành phố Hồ Chí Minh… tập trung rất đông dân cư và khách du lịch. Dù đây là những thành phố lớn, được coi là khu vực có trình độ dân trí cao nhưng dường như ý thức của một số người dân với rác thải nói chung và khẩu trang y tế nói riêng vẫn còn chưa cao.
Giải pháp xử lý rác thải khẩu trang y tế để bảo vệ môi trường
Để giảm bớt hậu quả do lượng lớn rác thải khẩu trang y tế gây ra trong môi trường, cần thực hiện một số giải pháp sau:
Một là, các địa phương cần bố trí lực lượng theo dõi và kiểm soát nghiêm ngặt vấn đề xả rác ra môi trường, đặc biệt là khẩu trang y tế trong giai đoạn dịch Covid-19 này. Chính Phủ đã có các văn bản pháp luật để xử phạt các hành vi xả rác ra môi trường cũng như có những văn bản điều chỉnh trực tiếp việc thải bỏ khẩu trang y tế không đúng nơi quy định nên chính quyền các địa phương phải tích cực tuyên truyền để người dân hiểu rõ quy định của pháp luật và thực thi một cách hiệu quả.
Hai là, chính quyền địa phương các tỉnh, thành phố nên ban hành văn bản yêu cầu các đơn vị thực hiện nghiêm biện pháp phòng, chống dịch bệnh tại các khu xử lý chất thải của thành phố. Trong tình hình dịch bệnh, khẩu trang được liệt vào danh sách rác thải y tế. Với tính chất là rác y tế, thì việc xử lý rác y tế cần được thu gom bởi các công ty có chuyên môn được cấp phép.
Chính phủ đã ban hành nghị định số 155/2016/NĐ-CP ngày 18-11-2016, quy định về xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực bảo vệ môi trường. Theo đó, người nào xả rác thải (bao gồm cả khẩu trang y tế đã qua sử dụng) không đúng nơi quy định sẽ bị phạt từ 3 - 5 triệu đồng. Mức phạt sẽ tăng lên 7 triệu đồng nếu vứt rác thải y tế ở nơi công cộng hoặc vào hệ thống thoát nước và cống rãnh của đô thị.
Các địa phương tăng cường kiểm tra giám sát việc xử lý chất thải y tế tại các cơ sở y tế, cơ sở xử lý chất thải nguy hại (có chức năng xử lý chất thải y tế lây nhiễm) trên địa bàn và xử lý nghiêm hành vi vi phạm pháp luật về bảo vệ môi trường. Bên cạnh đó hướng dẫn và yêu cầu các cơ sở y tế, khu vực cách ly tập trung, khu vực tập trung đông dân cư (tòa nhà văn phòng, trung tâm thương mại, siêu thị…) bố trí các điểm thu gom, lưu giữ riêng khẩu trang y tế theo đúng quy định, khẩn trương xây dựng kịch bản về quản lý, xử lý chất thải sinh hoạt trong trường hợp phát sinh ổ dịch trên địa bàn. Cần chủ động tổ chức phun xịt khử trùng tại các điểm tập kết, lưu chứa, trạm trung chuyển, bãi rác, kể cả phương tiện chuyên dụng vận chuyển rác thải, chất thải nguy hại. Khuyến cáo người dân nhặt rác tại bãi rác không thu lượm rác trong giai đoạn hiện nay...Trong đó, cần yêu cầu khẩn trương xây dựng phương án thu gom rác thải, đảm bảo vệ sinh cho các khu vực là vùng dịch.
Ba là, cần tuyên truyền và sử dụng đúng khẩu trang y tế và đúng đối tượng cần phải sử dụng khẩu trang y tế. Thực tế hiện nay việc sử dụng khẩu trang y tế đã quá phổ biến và việc vứt bỏ khẩu trang y tế đang gây một sức ép lớn đến với môi trường. Do nỗi sợ hãi trước Covid–19 (nCoV) lớn hơn nguy cơ thực tế cũng như do hiểu chưa đầy đủ về cách thức phòng ngừa nên việc sử dụng khẩu trang vải chưa được chú trọng. Trong khi đó, theo các nhà chuyên môn thì việc sử dụng đúng cách khẩu trang vải ba lớp hay khẩu trang vải hai lớp tẩm chất sát khuẩn có hiệu quả tránh lây nhiễm nCoV. Khẩu trang vải ngoài hiệu quả kháng khuẩn còn có tác dụng giảm áp lực đối với việc cung cấp khẩu trang y tế, giảm thiểu rác thải từ lượng khẩu trang sử dụng một lần, hạn chế nguy cơ lây nhiễm trong cộng đồng.
Chính phủ đang áp dụng nhiều biện pháp để xử lý rác thải khẩu trang. Để các giải pháp này thực sự có hiệu quả thì cần rất nhiều sự góp sức của người dân. Sử dụng khẩu trang y tế đúng cách và đúng mục đích, xử lý rác thải khẩu trang y tế khoa học chính là một trong những điều quan trọng nhất cần làm để góp phần phòng chống dịch Covid- 19 hiệu quả.
Khánh Huyền
(Tóm lược từ Môi trường đô thị)